Trong đó, nhu cầu khẳng định bản thân, ý thức bản thân được coi là một bước biến chuyển. Bước biến chuyển này giúp thiếu niên nhận thức, đánh giá được bản thân. Dựa vào những tiêu chuẩn đánh giá của mọi người, thiếu niên sẽ xem xét hành vi và hoạt động của mình có phù hợp với yêu cầu của gia đình và xã hội.
Tuy nhiên, giai đoạn này, thiếu niên cũng rất nhạy cảm với những đánh giá của mọi người xung quanh. Do đó, đôi khi chỉ là những thành công nhỏ được người khác quá chú ý cũng dễ tạo cho trẻ sự tự cao. Trái lại, những thất bại nhỏ nếu bị dè bỉu cũng có thể gây cho các em rụt rè, tự ti. Sự ổn định hình thành nhân cách trước đây sẽ bị phá vỡ, tạo nên sự thay đổi cấu trúc nhân cách, từ trẻ em sang người lớn trưởng thành.
Quan hệ xã hội của các em từ mối quan hệ cha mẹ chuyển sang mối quan hệ bạn bè. Trong gia đình, cha mẹ nên tạo điều kiện cho các em nhiều quyền độc lập hơn và những yêu cầu cao hơn.
Thiếu niên thường không muốn sự chăm sóc quá tỉ mỉ, quan tâm quá mức của cha mẹ. Trong gia đình, các em mong muốn cha mẹ tôn trọng ý kiến hơn là chiều chuộng.
Thường, trẻ ở tuổi này chưa nhận thức được mặt tốt và xấu ở xã hội. Trong khi đó, đây là lứa tuổi hay tìm kiếm và chống đối. Vì vậy, trẻ cần nhận được sự quan tâm hỗ trợ, dìu dắt hướng dẫn của người lớn. Các em từng bước tự chủ trong học tập và công việc. Do đó, trẻ cần có chỗ dựa tình cảm của người thân để tâm sự và chia sẻ ý kiến, kinh nghiệm…
Sau một thời gian, các em đánh giá, xác định cho bản thân nhân cách mới, nhân cách trưởng thành. Cuối giai đoạn này, nhân cách trẻ sẽ dần được hình hành ổn định.
Trong khi đó, theo Thạc sĩ Khoa học giáo dục, chuyên gia tâm lý Nguyễn Thị Lanh, nhà đồng sáng lập Học viện Minh Trí Thành, với trẻ dậy thì, các cuộc trao đổi trong gia đình có xu hướng biến thành tranh luận gay gắt. Do đó, cha mẹ cần quan sát, ghi nhận các tình huống khẩu chiến diễn ra quanh mình và con, hoặc tình huống thực tế trong gia đình. Đồng thời, cần chú ý đến thời điểm điều đó xảy ra, nó xảy ra như thế nào. Điều gì đã bắt đầu châm ngòi và sự việc “leo thang” ra sao, cha mẹ đã sai điều gì?
Tất cả thông tin này sẽ hữu ích để phụ huynh bắt đầu thay đổi hành vi ứng xử của bản thân, nhằm tránh để sự việc tái diễn. Ví dụ, nếu chứng kiến một người mẹ nói những lời áp đặt, khiến đứa con tức giận cãi lại, thì tốt nhất cha mẹ phải lưu ý. Sau đó, không nên nói những lời áp đặt như vậy với con mình.
Bên cạnh đó, cha mẹ không thể yêu cầu con im lặng.
“Trẻ em luôn học cách để đạt được thứ chúng muốn. Dưới một tuổi, chúng quấy khóc khi đói. Đôi ba tuổi, chúng quấn lấy chân cha mẹ để thu hút sự chú ý. Vậy thì vì cớ gì phụ huynh nghĩ chúng sẽ im lặng tuân thủ mọi điều mà cha mẹ nói? Cách chúng phản ứng cho thấy nhu cầu được lắng nghe và đáp ứng”, chuyên gia cho biết.
Phụ huynh cũng cần nhớ rằng, trẻ hoàn toàn có thể học cách tốt hơn để giao tiếp mà không cần tranh cãi. Tuy nhiên, chúng cần thời gian và sự chỉ dạy hợp lý, thay vì những mệnh lệnh lạnh lùng. Vai trò của phụ huynh là lắng nghe, chỉ dẫn và góp ý, chứ không phải ra mệnh lệnh và bắt con im lặng nghe theo.
Tất cả phụ huynh đều muốn trở thành cha mẹ tốt. Do đó, nên suy nghĩ về mong muốn của bản thân trong việc tạo dựng quan hệ với con. Ví dụ, phụ huynh muốn mình và con sẽ là những người bạn hiểu nhau. Sẵn sàng lắng nghe và chia sẻ, hay chỉ là quan hệ phục tùng? Bên cạnh đó, điều quan trọng là phụ huynh không nên để những bất đồng tích tụ và bùng phát.
Theo nữ chuyên gia này, tranh cãi liên miên có thể khiến cha mẹ cảm thấy thất vọng, bất lực. Tuy nhiên, ngay cả khi tranh cãi đã ăn sâu vào mối quan hệ với con, cha mẹ vẫn có hy vọng tháo gỡ tình hình.
Thực tế, mọi chuyện có thể thay đổi theo hướng tích cực khi cha mẹ và trẻ bướng bỉnh nhất cùng nỗ lực để tạo ra một mối quan hệ yêu thương, quan tâm và tôn trọng. Điều quan trọng là cha mẹ không nên nản lòng. Các phụ huynh hãy nghĩ rằng, mình không đơn độc. Bởi, có rất nhiều cha mẹ đau đầu vì điều này và đang tìm cách thay đổi theo hướng tốt hơn.
Không quan trọng cha mẹ có chức vụ lớn thế nào, thông minh, giỏi giang ra sao. Tất cả đều có thể mắc sai lầm trong ứng xử với con và để nảy sinh những bất đồng. Do đó, điều quan trọng là đối diện với những bất đồng, xử lý và không để chúng tồn tại âm ỉ rồi bùng phát. Do đó, cha mẹ cần trò chuyện với trẻ, cùng nhau thiết lập các quy tắc và tuân thủ.