Đề xuất bổ sung nguyên tắc tối thiểu về tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học

Chiều 13/5, tại Kỳ họp thứ 9, Quốc hội khoá XV thảo luận về dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Dự thảo luật lần này nhằm sửa đổi toàn diện Luật Khoa học và công nghệ năm 2013, với mục tiêu thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia và hỗ trợ phát triển kinh tế số.

Tham gia thảo luận tại nghị trường, đại biểu Trần Khánh Thu, Đoàn ĐBQH tỉnh Thái Bình cho rằng, dự thảo Luật chuyển trọng tâm từ nghiên cứu công lập sang thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao, và đổi mới công nghệ trong khu vực doanh nghiệp, phù hợp với tinh thần Nghị quyết số 57-NQ/TW.

Đại biểu đề xuất bổ sung hệ thống tiêu chí đánh giá hoạt động đổi mới sáng tạo tại khoản 3 Điều 3, gồm tính mới về kỹ thuật, tổ chức, mô hình, lần đầu triển khai tại địa phương hoặc quốc gia, khả năng tạo giá trị gia tăng, hiệu quả kinh tế - xã hội, thương mại hóa, sở hữu trí tuệ và tác động xã hội.

Tiêu chí định lượng sẽ hỗ trợ xác định nhiệm vụ, dự án đổi mới sáng tạo để cấp vốn, miễn giảm thuế, ưu đãi đầu tư và áp dụng trong thi đua, khen thưởng.

Dự thảo Luật cũng quy định tổ chức, cá nhân thực hiện nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo không bị truy cứu trách nhiệm hành chính hoặc trách nhiệm dân sự đối với thiệt hại gây ra cho Nhà nước nếu đã tuân thủ đầy đủ quy trình và không có hành vi gian lận, vi phạm pháp luật hoặc sử dụng sai mục tiêu kinh phí.

Dự thảo Luật giao Chính phủ quy định chi tiết điều này, chỉ nhấn mạnh Chính phủ sẽ quy định về tiêu chí xác định rủi ro, đánh giá quá trình tuân thủ.

Tuy nhiên, theo đại biểu, dự thảo không nói quy trình, quy định là gì để cá nhân, tổ chức khi thực hiện nghiên cứu khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo phải chấp hành.

Đại biểu cũng băn khoăn cơ quan, tổ chức nào là người xác định đúng quy trình, quy định này.

Hơn nữa, theo đại biểu Đoàn Thái Bình, các dự án nghiên cứu tính mới, các ý tưởng đổi mới sáng tạo có thể diễn ra ngay trong quá trình sản xuất nên chưa chắc việc thực hiện khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo này có hiệu quả hay không?

Do đó, việc không quy định rõ quy trình, quy định sẽ dẫn đến việc dễ bị hiểu sai và có thể bị lợi dụng gây thất thoát, lãng phí ngân sách Nhà nước.

Đại biểu đề nghị bổ sung nguyên tắc tối thiểu về các tiêu chí đánh giá rủi ro khoa học và cần có quy trình thẩm định và phê duyệt rủi ro.

Đơn vị có thẩm quyền cũng cần xác định rủi ro rõ ràng trong văn bản hướng dẫn thi hành luật, theo góp ý của nữ đại biểu.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Đoàn ĐBQH tỉnh Hải Dương ủng hộ việc luật hóa tinh thần "chấp nhận rủi ro", vì bản chất của nghiên cứu và đổi mới sáng tạo là chấp nhận thất bại có kiểm soát.

Tuy nhiên, đại biểu cho rằng, cần có cơ chế minh bạch để tránh quy định này bị lạm dụng.

Đại biểu đề nghị làm rõ ranh giới giữa rủi ro chấp nhận được (sai số mô hình, thất bại thử nghiệm...) và sai phạm không thể miễn trừ (gian lận, đạo đức nghiên cứu yếu kém...).

Bà đề xuất thành lập hội đồng đánh giá rủi ro có chuyên môn sâu và độc lập; thiết lập quỹ riêng cho nghiên cứu mạo hiểm, vận hành theo cơ chế "đầu tư rủi ro công", đánh giá dựa trên tiềm năng sáng tạo chứ không chỉ là đầu ra hữu hình.