Gửi bình luận
Ông Nguyễn Như Hà – Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ GD&ĐT) trao đổi về một số định hướng, giải pháp để học sinh, sinh viên và thanh niên tránh xa các hành vi vi phạm pháp luật trong thời đại số.
- Từng là giảng viên nghiên cứu, giảng dạy pháp luật nhiều năm và đang làm công tác pháp chế giáo dục, ông nhận định ra sao về hiện tượng bạo loạn tại một số quốc gia châu Á do người trẻ cầm đầu thời gian vừa qua?
- Diễn biến chính trị phức tạp tại một số quốc gia ở châu Á khi xuất hiện tình trạng biểu tình, bạo loạn do người trẻ cầm đầu và tổ chức thời gian qua càng củng cố tính đúng đắn của Đảng ta trong việc nhận diện nguy cơ từ “Cách mạng màu”.
Tại các quốc gia này, giới trẻ (thế hệ Gen Z) bị lôi kéo trở thành lực lượng nòng cốt trong các cuộc biểu tình, bạo loạn dưới vỏ bọc “đấu tranh dân chủ”, gây ra sự hỗn loạn xã hội, bất ổn chính trị và nguy cơ mất ổn định kéo dài.
Đây là lời cảnh báo sâu sắc về tầm quan trọng của việc xây dựng xã hội thượng tôn pháp luật. Từ góc độ của người làm công tác pháp chế trong ngành Giáo dục, tôi cho rằng giải pháp nền tảng và bền vững nhất để giữ vững ổn định chính là củng cố nhà nước pháp quyền.
- Trong nhiều năm qua, Đảng ta có những định hướng ra sao về việc giữ vững ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội?
- Từ Đại hội XII của Đảng năm 2016 đã xác định, cần “chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động chống phá của các thế lực thù địch; ngăn chặn, phản bác những thông tin và luận điệu sai trái, đẩy lùi các loại tội phạm và tệ nạn xã hội; sẵn sàng ứng phó với các mối đe dọa an ninh truyền thống và phi truyền thống; bảo đảm an ninh, an toàn thông tin, an ninh mạng”.
Đảng ta luôn coi trọng việc củng cố quốc phòng, giữ vững an ninh quốc gia, ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội là nhiệm vụ trọng yếu, thường xuyên. Nếu thế hệ trẻ thiếu bản lĩnh chính trị, thông tin chính thống dễ bị biến thành công cụ cho những kịch bản chống phá từ bên ngoài.
Khi xây dựng và hoàn thiện một hệ thống pháp luật về giáo dục công bằng, minh bạch và dễ tiếp cận, chúng ta sẽ tạo ra nền tảng vững chắc nhất cho sự ổn định xã hội. Một khuôn khổ pháp lý mạnh mẽ không chỉ định hình hành vi mà còn giáo dục ý thức công dân, nuôi dưỡng sự tôn trọng pháp luật và cung cấp các kênh hợp pháp để học sinh, sinh viên bày tỏ ý kiến, phản biện và tham gia vào quá trình xây dựng chính sách.
Trong quá trình nghiên cứu và giảng dạy pháp luật, tôi luôn nhận thấy rõ chủ trương của Đảng về việc chủ động đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu “diễn biến hòa bình” đã được thể chế hóa, chuyển hóa thành các quy định cụ thể trong các văn bản quy phạm pháp luật, các điều lệ trường học, quy chế học sinh, sinh viên... Điều này giúp tạo ra môi trường giáo dục lành mạnh - nơi quyền và nghĩa vụ được xác định rõ ràng, qua đó giảm thiểu nguy cơ học sinh, sinh viên bị lôi kéo vào các hoạt động trái pháp luật, góp phần xây dựng thế hệ trẻ có đủ bản lĩnh chính trị và ý thức pháp luật.
- Ông có suy nghĩ gì về phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng cho học sinh, sinh viên thời đại số?
- Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhấn mạnh thanh niên là “một bộ phận quan trọng của dân tộc”, lực lượng nòng cốt để xây dựng xã hội mới.
Nghị quyết số 04-NQ/HNTW tại Hội nghị Trung ương 4 Khóa VII (năm 1993) khẳng định: “Thanh niên là lực lượng xung kích trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Sự nghiệp đổi mới có thành công hay không, đất nước bước vào thế kỷ XXI có vị trí xứng đáng trong cộng đồng thế giới hay không, cách mạng Việt Nam có vững bước theo con đường xã hội chủ nghĩa hay không phần lớn tuỳ thuộc vào lực lượng thanh niên, việc bồi dưỡng, rèn luyện thế hệ thanh niên”.
Nghị quyết Trung ương 7 Khóa X (năm 2008) tiếp tục khẳng định: “Thanh niên là rường cột của nước nhà, chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng xung kích trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, một trong những nhân tố quyết định sự thành bại của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội”.
Để công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho học sinh, sinh viên đạt hiệu quả, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa nhiều cơ quan, tổ chức, đơn vị. Trong đó, Vụ Pháp chế đóng một vai trò đặc thù và mang tính nền tảng. Nhiệm vụ của Vụ Pháp chế không phải là trực tiếp thiết kế bài giảng hay tổ chức các buổi sinh hoạt cho học sinh, sinh viên mà là đóng góp xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp lý để bảo đảm cho công tác này được triển khai thống nhất, hiệu quả và đúng định hướng của Đảng và Nhà nước.
Ví dụ, khi thực hiện tinh thần các Nghị quyết của Đảng, như Nghị quyết số 35-NQ/TW về tăng cường bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, Vụ Pháp chế sẽ có nhiệm vụ tham mưu, thẩm định để các tinh thần chỉ đạo này được “luật hóa” trong các văn bản của ngành.
Chẳng hạn, chúng tôi rà soát, góp ý về các quy định liên quan đến trách nhiệm của nhà trường, giáo viên trong việc giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh, sinh viên trong các Thông tư, Điều lệ trường học hay quy chế công tác sinh viên… lồng ghép trong yêu cầu về khung chương trình đào tạo các khối ngành, giảng dạy trong toàn bộ các cấp học, trong đó đặc biệt chú trọng tới nội dung học tập bắt buộc tại các cấp phổ thông, đại học và sau đại học.
Vụ Pháp chế có chức năng, nhiệm vụ tạo ra “hành lang pháp lý” để các đơn vị chuyên môn như Vụ Học sinh, sinh viên và các cơ sở giáo dục có cơ sở triển khai các nội dung giáo dục cụ thể. Một hệ thống quy định rõ ràng, chặt chẽ chính là công cụ bảo đảm rằng mục tiêu về giáo dục chính trị, tư tưởng được thực thi một cách nghiêm túc và bài bản trong toàn ngành.
- Với vai trò “gác cổng thể chế” của Bộ GD&ĐT, Vụ Pháp chế sẽ có những hoạt động thế nào góp phần đẩy mạnh tuyên truyền về nhận thức chính trị, ý thức tu dưỡng rèn luyện đạo đức cho học sinh, sinh viên nhất là cách ứng xử trên không gian mạng?
- Hàng năm, Bộ GD&ĐT luôn có hướng dẫn cụ thể trong công tác giáo dục chính trị cho học sinh, sinh viên điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới trên ba phương diện: Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng; công tác giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống, xây dựng văn hóa học đường; công tác học sinh, sinh viên.
Trong năm học 2024 - 2025 vừa qua, Bộ GD&ĐT đã ban hành Công văn số 4654/BGDĐT-GDCTHSSV về việc hướng dẫn thực hiện nhiệm vụ giáo dục chính trị và công tác học sinh, sinh viên năm học 2024 - 2025 nhấn mạnh yêu cầu toàn ngành Giáo dục phải tập trung vào việc xây dựng con người phát triển toàn diện cả về phẩm chất và năng lực, tạo ra một thế hệ công dân trẻ có lý tưởng, bản lĩnh và khát vọng cống hiến.
Với vai trò là “gác cổng thể chế” của Bộ, nhiệm vụ của Vụ Pháp chế là bảo đảm mọi chính sách, quy định của ngành khi ban hành đều phải vững chắc về mặt pháp lý, đồng bộ với hệ thống pháp luật quốc gia và có tính khả thi cao. Vai trò này thể hiện rõ nhất trong quy trình phối hợp liên đơn vị.
Xin đưa ra ví dụ cụ thể: Giả sử đơn vị chuyên môn như Vụ Học sinh, sinh viên đề xuất một thông tư mới về quản lý hoạt động của học sinh, sinh viên trên không gian mạng. Khi dự thảo chuyển đến Vụ Pháp chế, chúng tôi sẽ tiến hành một quy trình thẩm định đa chiều:
Thứ nhất, chúng tôi sẽ xem xét tính hợp hiến, hợp pháp, tính thống nhất của dự thảo với các luật hiện hành như Bộ luật Hình sự, Bộ luật Dân sự, Luật An ninh mạng, Luật Trẻ em, Luật Thanh niên...
Thứ hai, chúng tôi phân tích tính khả thi, đánh giá xem các quy định có quá phức tạp để các trường áp dụng hay không, có gây ra gánh nặng hành chính không cần thiết không. Thứ ba, chúng tôi góp ý về kỹ thuật lập pháp, tức là cách diễn đạt câu chữ sao cho rõ ràng, đơn nghĩa, tránh các cách hiểu sai có thể dẫn đến tranh chấp, tranh cãi sau này.
Thông qua quá trình thẩm định và góp ý chặt chẽ này, chúng tôi cùng các đơn vị chuyên môn bảo đảm rằng văn bản cuối cùng không chỉ đạt được mục tiêu quản lý mà còn hợp pháp, khả thi và bảo vệ quyền lợi chính đáng của học sinh, sinh viên. Đó chính là cốt lõi của công tác “gác cổng thể chế”: Bảo đảm mọi hành động chính sách của Bộ GD&ĐT đều đứng trên một nền tảng pháp lý vững vàng.
- Theo ông, lĩnh vực pháp chế ngành Giáo dục nên có những hành động gì để quản lý, thúc đẩy học sinh, sinh viên ứng xử văn minh và tuân thủ pháp luật trên môi trường mạng?
- Về hiệu quả của năm học 2024 - 2025 vừa qua, từ góc độ pháp chế, chúng tôi nhận thấy khung pháp lý hiện hành, bao gồm các Thông tư về quy chế học sinh, sinh viên, quy tắc ứng xử văn hóa học đường... đã tạo ra nền tảng ban đầu quan trọng. Tuy nhiên, sự phát triển chóng mặt của công nghệ số đặt ra yêu cầu phải liên tục rà soát và cập nhật các quy định này.
Bước sang năm học 2025 - 2026 và tiếp theo, tôi cho rằng một số vấn đề cần được quan tâm như:
Thứ nhất, Vụ Pháp chế đang tiến hành rà soát tổng thể các quy định hiện hành liên quan đến ứng xử của học sinh, sinh viên để xác định các “khoảng trống” pháp lý trước các hiện tượng mới như tin giả do AI tạo ra, hình thức bắt nạt trực tuyến tinh vi, hay vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân trong học tập số.
Thứ hai, trên cơ sở rà soát đó, nghiên cứu, đề xuất xây dựng văn bản quy phạm pháp luật mới, chẳng hạn như đề xuất xây dựng Thông tư về “Văn hóa số và Đạo đức công dân trong môi trường giáo dục”. Tôi nghĩ nếu văn bản ra đời sẽ cung cấp những định hướng rõ ràng, cụ thể hơn cho các nhà trường, học sinh, sinh viên và cả phụ huynh về quyền, trách nhiệm và chuẩn mực ứng xử trên không gian mạng.
Thứ ba, nghiên cứu các cơ sở pháp lý để thúc đẩy sự hợp tác hiệu quả và chặt chẽ hơn giữa cơ sở giáo dục với các doanh nghiệp công nghệ và cơ quan an ninh mạng. Việc này nhằm xây dựng cơ chế phối hợp nhanh chóng trong việc xử lý các nội dung độc hại, bảo vệ học sinh, sinh viên một cách chủ động và hiệu quả hơn với mục tiêu đóng góp vào việc xây dựng môi trường số an toàn, lành mạnh và có tính giáo dục cao.
Vụ Pháp chế có nhiệm vụ lồng ghép nội dung này trong quá trình chủ trì, phối hợp với các đơn vị chuyên môn thuộc Bộ GD&ĐT đề xuất ban hành chương trình xây dựng pháp luật hàng năm và dài hạn của Bộ GD&ĐT; tổ chức thực hiện chương trình xây dựng pháp luật; theo dõi, đôn đốc việc soạn thảo các văn bản quy phạm pháp luật của các đơn vị; thẩm định dự thảo văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền Bộ trưởng; tham gia ý kiến về mặt pháp lý đối với hồ sơ dự thảo văn bản quy phạm pháp luật do Bộ GD&ĐT chủ trì soạn thảo; chủ trì góp ý dự thảo văn bản quy phạm pháp luật do các cơ quan, đơn vị ngoài Bộ...
- Trân trọng cảm ơn ông!
