Góc nhìn khoa học về Âm lịch

Mỗi năm âm lịch được gọi tên bằng một can đi với một chi, ví dụ năm 2019 này tương ứng với năm Âm lịch là Kỷ Hợi. Vì bội số chung nhỏ nhất của 10 và 12 là 60 nên có thể thấy ngay rằng cứ 60 năm thì chu kỳ mới kết thúc.

Ngày

Về cơ bản nguyên tắc tính ngày của người phương Đông trước kia cũng giống như của người phương Tây. Ngày nay chúng ta biết rằng một ngày là khoảng thời gian để Trái Đất tự quay một vòng quanh trục của nó. Tuy nhiên người xưa chưa biết qui luật thiên văn này, mà tính ngày dựa trên vị trí của Mặt Trời trên bầu trời. Mốc được chọn là khi Mặt Trời lên cao nhất vào giữa trưa. Khoảng thời gian giữa hai lần giữa trưa liên tiếp được gọi là một ngày.

Trong khi ở phương Tây một ngày được chia thành 24 giờ theo cách chúng ta sử dụng rộng rãi ngày nay thì ở phương Đông thì một ngày chia thày 12 canh, được gọi tên theo 12 chi là Tí, Sửu, ... cho tới Hợi, trong đó canh Tí kéo dài từ 11h đêm hôm trước đến 1h sáng hôm sau, do đó cũng có nhiều tài liệu cho rằng ngày trong âm lịch sớm hơn ngày trong dương lịch 1 giờ. Thời điểm giữa trưa của ngày âm lịch tương ứng với canh Ngọ, kéo dài từ 11h đến 13h.

Tháng

Tháng trong âm lịch của chúng ta dựa vào chu kỳ của Mặt Trăng trên bầu trời. Mặt Trăng là vệ tinh tự nhiên của Trái Đất, nó chuyển động trên quĩ đạo quanh Trái Đất theo chu kỳ 27,32 ngày. Tuy nhiên vì trên thực tế Trái Đất còn có chuyển động quanh Mặt Trời nên phải mất thêm một khoảng thời gian nữa để Mặt Trăng về vị trí cũ khi quan sát từ Trái Đất, khiến cho chu kỳ của Mặt Trăng được quan sát là 29,53 ngày. Chu kỳ này gọi là một tuần Trăng. Người phương Đông trước đây lấy một tuần Trăng này làm độ dài cho một tháng. Ngày mùng 1 mỗi tháng bắt đầu vào ngày có điểm không Trăng, âm lịch thường gọi là điểm sóc. Đây là điểm mà toàn bộ phần tối của Mặt Trăng quay về phía Trái Đất, hoàn toàn không thể nhìn thấy Mặt Trăng vào ban đêm.

Đặng Vũ Tuấn Sơn, Hội Thiên văn học và Vũ trụ học Việt Nam