Lời khuyên từ cán bộ quản lý: Trợ lực hay rào cản trong bồi dưỡng chuyên môn

Với kinh nghiệm đồng hành cùng dự án TALK của VVOB tại Việt Nam - chương trình hỗ trợ thiết lập môi trường học tập giàu ngôn ngữ và nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên và cán bộ quản lý - nhóm tác giả thường xuyên chứng kiến một “nghịch lý” thú vị: Cán bộ quản lý (CBQL) có nên đưa ra lời khuyên khi giáo viên gặp khó khăn chuyên môn hay không?

Khi “lời khuyên” trở thành phản xạ nghề nghiệp

Trong thực tế các buổi sinh hoạt chuyên môn, nhiều CBQL vẫn quen với vai trò người chỉ đạo, đưa định hướng và gợi ý giải pháp cụ thể. Khi giáo viên trình bày khó khăn, phản xạ đầu tiên thường là chia sẻ kinh nghiệm cá nhân, xuất phát từ thiện chí và mong muốn giúp giáo viên tiến bộ nhanh hơn.

Tuy nhiên, theo nhiều lý thuyết về khai vấn (coaching), việc đưa lời khuyên quá sớm hoặc quá nhiều có thể trở thành “bẫy lời khuyên”. Từ đó vô tình khiến giáo viên lệ thuộc vào ý kiến của CBQL, giảm động lực tự khám phá và phản tư - hai yếu tố cốt lõi trong bồi dưỡng năng lực nghề nghiệp.

Thứ nhất, việc đưa ra lời khuyên quá sớm khiến giáo viên bỏ qua quá trình tự suy ngẫm và phân tích. Khai vấn dựa trên nguyên tắc khai thác trải nghiệm và tiềm năng sẵn có, sử dụng các câu hỏi gợi mở để kích thích quá trình suy ngẫm và giúp giáo viên tự tìm ra giải pháp phù hợp nhất. Khi CBQL vội vàng đưa ra lời khuyên, điều đó làm mất đi quá trình tư duy độc lập và sáng tạo của giáo viên trong việc lựa chọn giải pháp phù hợp với bối cảnh lớp học thực tế.

Thứ hai, thói quen đưa và nhận lời khuyên làm tăng tính phụ thuộc và gia tăng áp lực lên CBQL. Nếu mỗi vấn đề đều được giải quyết bằng “cẩm nang” từ cấp quản lý, giáo viên sẽ hình thành thói quen tìm kiếm “giải pháp có sẵn” thay vì tự chủ tư duy. Hệ quả là, gánh nặng công việc của CBQL tăng lên không cần thiết, và quá trình xây dựng văn hóa học tập tự chủ trong nhà trường bị chậm lại, nơi mà mọi thành viên đáng ra đều được trao quyền để tự học, tự phát triển.

Vai trò khai vấn: đồng hành thay vì chỉ đạo

Khai vấn là phương pháp được dự án TALK giới thiệu để CBQL đồng hành cùng giáo viên, thay vì chỉ đưa ra mệnh lệnh hay hướng dẫn trực tiếp. Thông qua đối thoại, đặt câu hỏi gợi mở và phản hồi xây dựng, CBQL giúp giáo viên nhận diện vấn đề, phát huy tiềm năng và chủ động thay đổi thực hành giảng dạy.

Chuyển từ “chỉ đạo” sang khai vấn không hề dễ dàng. Nhiều CBQL thừa nhận rằng việc kiềm chế phản xạ đưa lời khuyên ban đầu gặp không ít khó khăn, nhưng khi cho giáo viên không gian để tự thử nghiệm và tự tìm giải pháp, kết quả thường tích cực hơn mong đợi. Đây chính là thay đổi tư duy cốt lõi mà TALK hướng tới - trao quyền và tin tưởng giáo viên là nền tảng để phát triển năng lực bền vững.

Dù “bẫy lời khuyên” là có thật, nhưng trong thực tế, không phải lúc nào CBQL cũng có đủ thời gian để khai vấn chuyên sâu, và không phải giáo viên nào cũng có thể tự tìm giải pháp.

Trường hợp thứ nhất, lời khuyên là cần thiết khi giáo viên đối mặt với vấn đề cấp bách hoặc mới vào nghề. Các tình huống liên quan đến an toàn học đường, quản lý lớp hoặc thiếu kiến thức nền tảng trong chương trình mới cần sự chỉ dẫn trực tiếp để đảm bảo vận hành hiệu quả và kịp thời.

Trường hợp thứ hai, lời khuyên là cần thiết khi CBQL đã dẫn dắt giáo viên qua nhiều bước khai vấn, nhưng họ vẫn bế tắc hoặc chủ động yêu cầu hỗ trợ. Khi đó, CBQL có thể nói: “Tôi có biết một kinh nghiệm khá thú vị, bạn có muốn tôi chia sẻ để có thêm gợi ý không?” - cách này vẫn tôn trọng tính tự chủ của giáo viên trong quyết định áp dụng giải pháp.

Những thay đổi này tuy nhỏ nhưng mang lại tác động rõ rệt. Giáo viên cảm thấy được lắng nghe, được tôn trọng và tự tin hơn trong quá trình bồi dưỡng. Khi CBQL chuyển sang phong cách khai vấn, giáo viên phản tư thường xuyên hơn, đặt mục tiêu rõ ràng hơn và cải thiện chất lượng hoạt động học tập cho trẻ một cách tự nhiên.

Trong công tác bồi dưỡng chuyên môn (BDCM) cho giáo viên, CBQL không nhất thiết phải là một người khai vấn thuần túy, cũng không phải cố vấn thuần túy. Khi nắm bắt được hoàn cảnh, nhu cầu và năng lực học tập của từng giáo viên, CBQL có thể áp dụng linh hoạt và hiệu quả cả hai vai trò “Khai vấn” và “Cố vấn” trong từng tình huống cụ thể. “Bẫy lời khuyên” chỉ trở nên nguy hiểm khi nó thay thế quá trình tự suy ngẫm của giáo viên. Lời khuyên vẫn hữu ích khi được sử dụng đúng lúc, đảm bảo sự tôn trọng và khai thác tối đa nỗ lực tự tìm giải pháp của giáo viên.

Từ góc nhìn của dự án TALK, câu chuyện về “bẫy lời khuyên” mở ra hướng tiếp cận mới trong bồi dưỡng đội ngũ: CBQL không chỉ là người hướng dẫn, mà còn là đồng hành, giúp giáo viên phát huy năng lực nội tại và tự chủ trong quá trình học tập. Đây cũng là tinh thần mà dự án hướng tới - xây dựng văn hóa học tập tích cực, nơi mỗi thành viên vừa là người học, vừa là người hỗ trợ nhau cùng phát triển.

Đó cũng chính là tinh thần mà dự án TALK hướng tới: xây dựng văn hóa học tập tích cực trong các nhà trường, nơi mỗi thành viên đều là người học và người hỗ trợ cho nhau, cùng phát triển vì mục tiêu chung, qua đó nâng cao chất lượng giáo dục mầm non vùng dân tộc thiểu số.