Nhiều cha mẹ học sinh chia sẻ nguyên nhân muốn con thi vào lớp 10 công lập có nhiều, như học phí rẻ, chất lượng tốt, gần nhà. Tuy nhiên, ngay cả khi gia đình có tài chính, nhà không gần trường, có những bố mẹ vẫn muốn con vào trường công vì sợ trường tư thục chất lượng giáo dục không tốt, học sinh hư, môi trường giáo dục không nền nếp.
Cách đây hai mươi năm, hồi lứa chúng tôi thi vào lớp 10 đã tồn tại quan niệm (dù không thành văn nhưng khá phổ biến) về sự phân cấp học lực. Thi vào chuyên là học sinh giỏi xuất sắc; thi vào trường công lập có danh tiếng là học sinh giỏi; thi vào trường công lập thường là học sinh khá; phải vào các trường dân lập (giờ là loại hình trường tư thục) là học sinh trung bình; các trung tâm giáo dục thường xuyên dành cho học sinh dốt.
Song song với lực học là hạnh kiểm. Các trường lấy điểm thi càng cao, học sinh vừa giỏi vừa ngoan, các trường lấy điểm thấp, học sinh vừa dốt vừa không ngoan, còn trường giáo dưỡng thì dành học sinh hư.
Ngày nay, những học sinh đã lớn lên trong quan điểm đó trở thành các ông bố, bà mẹ, và dù đã ít đi định kiến, thì quan niệm trên vẫn còn, mặc cho bối cảnh kinh tế - xã hội, chính sách và chương trình giáo dục đã thay đổi. Các trường tư bây giờ đã phát triển hơn cả về số lượng và chất lượng, rất nhanh bắt kịp các xu hướng giáo dục thế giới.
Có một bộ phận cha mẹ đã nắm bắt xu hướng của giáo dục tư thục, tư duy đổi mới, có khả năng chi trả cho chi phí học tập ở trường tư, nhưng cũng có nhiều gia đình giữ định kiến chứ không phải vì vấn đề tài chính. Vì vậy, đã đến lúc gột rửa định kiến còn lại để tạo nên sự công bằng và bình đẳng trong giáo dục. Cũng cần có những chính sách phù hợp trong phân luồng học sinh, sao cho người lớn không còn đẩy học sinh vào cuộc chiến mà tương quan của nó có tên là “tỉ lệ chọi”.
Việc đánh giá thành tích của nhà trường THCS và giáo viên dựa trên kết quả học sinh thi vào 10 là một bất cập. Dự luận xã hội đã phản ánh về việc giáo viên ra sức ôn luyện, dạy thêm chính học sinh của mình, học sinh thì tất bật qua các lò luyện, phụ huynh mải miết với cuộc đua và cày xới các chủ đề “review trường” trên các diễn đàn mạng.
Tỉ lệ học sinh đỗ lớp 10 công lập được dùng làm tiêu chí đánh giá thành tích dẫn đến hiện tượng đã được phản ánh là giáo viên vận động học sinh không thi vào 10 để không ảnh hưởng thành tích.
Chương trình giáo dục được phổ cập hết lớp 9 THCS, như vậy, việc học sinh được xét tốt nghiệp THCS là hoàn thành chương trình. Cho nên, không đánh giá thành tích dựa trên kết quả thi đỗ vào 10 cũng là một giải pháp thể hiện mục tiêu giáo dục toàn diện và định hướng phân luồng học sinh sau THCS.
Tôn trọng sự lựa chọn
Sau khi tốt nghiệp THCS, học sinh có nhiều lựa chọn, có thể tiếp tục học THPT đi học nghề. Nếu chỉ coi trọng sự lựa chọn thi vào lớp 10 trường công lập là một biểu hiện thiếu sự tôn trọng với các lựa chọn khác của người học. Học sinh thi vào lớp 10 trường công lập, chọn học trường tư hay chọn học nghề là sự lựa chọn của cá nhân học sinh và gia đình. Việc lựa chọn phương án nào sẽ dựa trên điều kiện thực tế của hoàn cảnh và mục tiêu của học sinh. Và mỗi sự lựa chọn chính đáng đều cần tôn trọng.