Gửi bình luận
Kiến trúc trung tâm của đền Chín Gian được làm theo kiểu nhà sàn. Trong đền được chia làm 9 gian tương ứng với nơi thờ tự của 9 Mường. Cách bài trí thờ tự được sắp xếp tuân theo một quy ước chặt chẽ của đồng bào dân tộc Thái.
Vị trí trang trọng nhất ở gian giữa là nơi thờ tự chính của đền được dành cho Mường Tôn, cũng là nơi thờ Thẻn Phà, Náng Xỉ Đà và Tạo Ló Ỳ. Các gian thờ còn lại là nơi thờ tự của 8 Mường anh em: Mường Pắn, mường Miểng, mường Ha Quèn, mường Chón, mường Puộc, mường Quáng, mường Chừn, mường Chọong.
Trên ban thờ đặt các đồ tế khí gắn với phong tục tín ngưỡng của người Thái như: Ống tre để đựng nước, bạc nén, vải thổ cẩm, lọng tre… Ngoài ra, còn đặt một số đồ thờ tự thiết yếu khác để phục vụ các nghi lễ tâm linh của đền.
Lễ hội đền Chín Gian có phạm vi ảnh hưởng rộng lớn nhất với quy mô liên vùng khắp các huyện Quỳ Châu, Quỳ Hợp, Quế Phong, Nghĩa Đàn, Tân Kỳ, Con Cuông, Tương Dương (Nghệ An) và lan sang cả huyện Sầm Tớ (Lào) với nhiều sinh hoạt văn hóa đặc sắc.
 |
| Bên trong đền Chín Gian thờ Thẻn Phà, Náng Xỉ Đà và Tạo Ló Ỳ. |
Trước đây, lễ hội thường được tổ chức vào ngày Rằm tháng 2 (Âm lịch), với quy mô cấp vùng. Theo tục lệ, 9 Mường phải đem 9 con trâu đến để thờ cúng. Tuy nhiên, để bớt sự rềnh rang tốn kém, sau này trong ngày hội lễ đồng bào rút gọn lễ vật chỉ hiến tế một con trâu.
Lễ chém trâu (phắn quái) được xem là hoạt động đặc sắc nhất, với ý nghĩa cầu cho mùa màng bội thu, cuộc sống no ấm, đủ đầy. Trước khi hiến tế, người dân đưa trâu xuống bến sông Tà Tạo tắm rửa sạch sẽ, sau đó buộc trâu ở cây cột trước sân đền.
Lúc này, một nam thanh niên khỏe mạnh trong trang phục quần áo truyền thống, đầu chít khăn đỏ, tiến đến vung rìu chém tượng trưng vào cổ con trâu trong tiếng hò reo của người dân đến dự lễ.
Khi tiếng hò reo kết thúc, cũng là lúc ông Chà (người sửa soạn lễ vật) vung rìu chém thật mạnh vào đầu trâu. Theo quan niệm, nghi lễ chém trâu thành công là khi con trâu ngã quỵ ngay khi bị chém một lần. Sau khi trâu chết, các Chà tiến hành làm thịt trâu, chế biến các món ăn bằng thịt trâu để làm lễ vật chuẩn bị cho đại tế.
Ngày nay, lễ chém trâu và làm thịt trâu đã được thay thế bằng việc chém tượng trưng, tránh những hình ảnh phản cảm, đảm bảo tính mỹ quan cho lễ hội.
Ngoài phần lễ, phần hội cũng hấp dẫn với những trò chơi dân gian như kéo co, bắn nỏ, ném còn, đi cà kheo, thi khắc luống, biểu diễn cồng chiêng, thi hát đối đáp giao duyên...
Lễ hội đền Chín Gian không chỉ góp phần bồi đắp nguồn sức mạnh tinh thần giáo dục truyền thống lịch sử và tình yêu quê hương, đất nước, mà còn góp phần tôn tạo, gìn giữ các di sản văn hóa trong cộng đồng người Việt nói chung, đồng bào Thái nói riêng.
Tháng 6/2016, Lễ hội đền Chín Gian được Nhà nước công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia. Đến tháng 4/2023, ngôi đền này được xếp hạng là Di tích lịch sử cấp quốc gia.
