Nhà phố Pháp - nét kiến trúc đặc trưng khu phố cổ của người Hà Nội

Nét đặc trưng kiến trúc cổ của Hà Nội thể hiện rõ nhất là những ngôi nhà phố kiểu Pháp, nằm trong khu phố cổ, được các nhà nghiên cứu đánh giá có giá trị kiến trúc cao, tạo nên vóc dáng riêng của Hà Nội.

Sự xuất hiện của nhà phố Pháp trên đất Hà Nội

Trong khu phố cổ, nhà phố Pháp cũng được xây dựng, nhưng có quy mô hạn chế hơn, bởi người Pháp chỉ xây chen vào những ô thửa đất còn trống, hoặc thay thế cho những ngôi nhà ống truyền thống của dân bản xứ đã hư hại hoặc xuống cấp.

Cho đến nay, khi dạo quanh 36 phố phường, ta vẫn dễ dàng bắt gặp những ngôi nhà có màu sơn vàng cam nổi bật, cùng những chi tiết trang trí cầu kỳ mang phong cách kiến trúc cổ điển Pháp nguyên bản.

Không chỉ vậy, nét cổ điển còn thể hiện qua các chi tiết tường đỉnh, mái vươn cao hoặc nhô lên vừa phải có hoa văn viền quanh, các diềm dưới mái dạng dây hoa hoặc một hàng tay cuộn được gắn vào giao diện của tường với mái đua; các chi tiết gờ phào hoặc mảng đắp vữa bên trên cửa sổ và cửa đi, ô chữ nhật bên dưới bệ cửa sổ.

Cũng trong năm 1920, người Hà Nội sinh sống ở khu vực “36 phố phường” đã bắt đầu cải tạo hoặc xây dựng trên nền nhà cũ những ngôi nhà mới, cao hai tầng, có kết cấu kiên cố hơn và mang phong cách ít nhiều chịu ảnh hưởng từ kiến trúc Pháp.

Bộ mặt đường phố xưa và thuần nhất khi đó đã dần thay đổi, không còn độc những ngôi nhà hàng phố một tầng, mái ngói ta với kết cấu gỗ truyền thống, mà xuất hiện thêm nhiều những ngôi nhà mang phong cách kiến trúc khác nhau.

Ngoài ra, một số nhà phố Pháp còn sở hữu một chi tiết rất đặc biệt, không thể tìm thấy ở biệt thự hay công thự Pháp, đó là cách ghi năm công trình được hoàn thành dạng vữa đắp nổi ở vị trí chính giữa tường đỉnh mái, thông thường là những năm thuộc thập niên 1920, 1930 và 1940.

Một số nhà phố Pháp khác có ghi tên chủ nhân hoặc tên cửa hiệu trên tường đỉnh mái, hoặc ở khoảng giữa tầng một và tầng hai. Các chữ này hoặc được đắp nổi bằng vữa, có sơn màu nổi bật so với màu nền, hoặc được đúc bằng bê tông rồi gắn lên tường.

Tính đến thời điểm cuối tháng 10/2017, Khu phố Cổ Hà Nội có tổng cộng 1.213 nhà phố Pháp, trên 77 tuyến phố và 10 ngõ.

Không chỉ là những công trình, mà còn là di sản

Các nhà phố Pháp đều được xây dựng với cấu trúc tường gạch chịu lực, có bổ trụ gạch gia cố ở những vị trí cần thiết. Sàn tầng có thể là kết cấu bê tông cốt thép lát gạch hoa hình vuông loại nhỏ, hoặc bằng gỗ lim có hệ dầm đỡ bằng gỗ, ngoại trừ các khu ướt như bếp và nhà vệ sinh.

Tương tự, cầu thang có thể được làm hoàn toàn bằng gỗ tốt, không bị mối mọt hoặc đổ bản bê tông cốt thép, có bậc xây gạch.

Cách tổ chức các không gian chức năng bên trong tương đối hợp lý, vẫn khai thác được những đặc điểm phù hợp của hệ thống các sân trong vào mục đích tạo sự thông thoáng tự nhiên, thoả mãn nhu cầu truyền thống của người Việt được gần gũi với không gian thiên nhiên, dù chỉ là không gian cây xanh nhỏ.

Một số ngôi nhà phố Pháp còn là nơi diễn ra những sự kiện lịch sử trọng đại như: Nhà số 48 phố Hàng Ngang là nơi Bản Tuyên ngôn Độc lập được viết những ngày cuối tháng 08/1945, để chuẩn bị cho buổi lễ ngày 02/09/1945; Nhà số 51 phố Hàng Bồ là địa điểm chứng kiến lễ thành lập Trung đoàn Liên khu 1 (tức Trung đoàn Thủ đô sau này) vào ngày 06/01/1947…

Trải qua nhiều năm, những ngôi nhà phố Pháp trong khu phố Cổ vẫn giữ được gần như nguyên vẹn vẻ đẹp và giá trị, nhưng chưa thực sự được bảo tồn hiệu quả. Không thể phủ nhận rằng, sự hài hòa rất riêng trong kiến trúc đô thị và cảnh quan Hà Nội, được kiến tạo một phần không nhỏ từ những ngôi nhà phố Pháp - một vẻ đẹp tượng trưng cho một thời kỳ lịch sử.