Gửi bình luận
Trong kỷ nguyên số, khi dữ liệu đã trở thành một loại tài nguyên chiến lược mới, cách thức chúng ta khai thác và phân phối tài nguyên này quyết định trực tiếp chất lượng quản trị quốc gia. Và ở trung tâm của sự thay đổi đó là một khái niệm tưởng như chỉ thuộc về giới lập trình: API.
API âm thầm tạo ra một cuộc chuyển đổi sâu sắc từ quản lý bằng giấy tờ sang quản lý dựa trên dữ liệu; từ xử lý thủ công sang tự động hóa; từ cơ chế xin- cho sang một nền hành chính minh bạch và phục vụ.
API là viết tắt của Application Programming Interface, dịch chính xác nhất là Giao diện lập trình mở. Đây là chuẩn kỹ thuật cho phép các hệ thống trao đổi dữ liệu theo một quy tắc chung, an toàn và có kiểm soát.
Để công chúng dễ hình dung, có thể gọi API bằng một cái tên gần gũi hơn là Cổng kết nối dữ liệu.
API giống như "cánh cửa" giúp hệ thống này kiểm tra thông tin từ hệ thống khác mà không cần người dân mang theo giấy tờ hay xin xác nhận thủ công. Nói cách khác, API là điều kiện để thực hiện nguyên tắc cơ bản của Chính phủ số: "Khai một lần- dùng nhiều nơi".
Thực tiễn thời gian qua cho thấy, Việt Nam đã bắt đầu hình thành những nền tảng quan trọng cho việc kết nối và khai thác dữ liệu trong quản lý nhà nước. Tuy nhiên, bức tranh tổng thể vẫn còn những khoảng trống cần được nhận diện rõ để có thể chuyển từ những nỗ lực đơn lẻ sang một chiến lược quốc gia thống nhất. Có thể khái quát hiện trạng qua ba điểm chính sau đây:
Thứ nhất, khung pháp lý về kết nối và chia sẻ dữ liệu đã bước đầu hình thành. Trong thời gian qua, Chính phủ đã ban hành một số văn bản quan trọng, tạo nền tảng cho việc liên thông và khai thác dữ liệu phục vụ quản lý nhà nước. Nổi bật là Nghị định 278/2025/NĐ-CP, quy định việc kết nối và chia sẻ dữ liệu bắt buộc giữa các cơ quan trong toàn bộ hệ thống chính trị; và Nghị định 194/2025/NĐ-CP, cụ thể hóa Luật Giao dịch điện tử, đặt nền tảng pháp lý cho việc chia sẻ dữ liệu trong cung cấp dịch vụ công. Cùng với đó, Nền tảng tích hợp, chia sẻ dữ liệu quốc gia (NDXP/VDXP) đã kết nối với hơn 90 bộ, ngành, địa phương và xử lý hàng trăm triệu giao dịch mỗi năm, cho thấy nhu cầu và tiềm năng liên thông dữ liệu đang ngày càng lớn.
Thứ hai, một số lĩnh vực đã chủ động đi trước, đặc biệt là ngành ngân hàng. Đây là ngành đầu tiên ban hành quy định về Open API với Thông tư 64/2024/TT-NHNN, có hiệu lực từ ngày 1/3/2025. Việc định danh và chuẩn hóa API trong một lĩnh vực kinh tế trọng yếu cho thấy API không còn là khái niệm kỹ thuật đơn thuần, mà đang trở thành một thành tố quan trọng của hạ tầng dịch vụ số.
Thứ ba, API vẫn chưa được nhìn nhận đúng tầm như một trụ cột chiến lược quốc gia. Hiện nay, chưa có văn bản ở cấp Chính phủ xác định API như một thiết chế cốt lõi của Nhà nước số. Việc kết nối dữ liệu giữa các bộ, ngành và địa phương vẫn chủ yếu mang tính tự phát, thiếu chuẩn chung về định dạng, cấu trúc, bảo mật, phân quyền hay cơ chế ghi log (Ghi log là việc hệ thống tự động tạo ra nhật ký hoạt động của hệ thống).
Dữ liệu quốc gia vẫn trong tình trạng phân mảnh, khiến việc liên thông thực chất gặp nhiều hạn chế. Có thể nói, chúng ta đã xây được những "móng nhà" quan trọng, nhưng vẫn thiếu một "bản thiết kế tổng thể" cho hạ tầng kết nối dữ liệu quốc gia- một bản thiết kế mà trong đó API phải giữ vai trò trung tâm.
Trong nhiều năm qua, không ít thủ tục hành chính bị kéo dài bởi tình trạng thiếu liên thông dữ liệu giữa các cơ quan nhà nước. API xuất hiện như một công cụ giúp tháo gỡ những điểm nghẽn này, tạo ra sự chuyển biến thực chất trong phục vụ người dân và hỗ trợ doanh nghiệp. Những thay đổi rõ nhất có thể nhìn thấy ở năm khía cạnh sau đây:
1. Chấm dứt tình trạng "xin lại thông tin của chính mình". Với API, cơ quan tiếp nhận hồ sơ có thể truy xuất ngay thông tin từ cơ quan quản lý dữ liệu gốc, thay vì yêu cầu người dân tự đi xin xác nhận. Cách làm này rút ngắn thời gian, giảm phiền hà và khắc phục được tư duy hành chính bắt "người dân chứng minh thay cho cơ quan quản lý".
2. Giảm tối đa yêu cầu nộp giấy tờ bản cứng. Nhiều loại giấy tờ như hộ khẩu, khai sinh, thông tin nhân thân, tình trạng hôn nhân… hoàn toàn có thể được thay bằng dữ liệu số. Khi API được triển khai đầy đủ, việc cầm theo tập hồ sơ giấy trở thành không cần thiết, giúp cả người dân lẫn cơ quan nhà nước làm việc nhanh gọn và chính xác hơn.
3. Quy trình xử lý hồ sơ trở nên tinh gọn, liền mạch. API cho phép các bước xác minh, đối chiếu và kiểm tra thông tin diễn ra tự động ở hậu trường. Người dân chỉ cần nộp hồ sơ một lần, và hệ thống sẽ chuyển tiếp dữ liệu cho các cơ quan liên quan. Đây là bước chuyển quan trọng từ "giải quyết theo từng cửa" sang "xử lý liên thông".
4. Minh bạch hơn, tiếp xúc trực tiếp ít hơn. Khi dữ liệu được truy xuất qua API, mọi thao tác đều được ghi nhận và có thể kiểm tra lại. Điều này làm giảm các khoản chi phí không chính thức phát sinh từ sự tùy nghi của cán bộ, đồng thời nâng cao mức độ liêm chính và trách nhiệm giải trình trong hoạt động công vụ.
5. Doanh nghiệp được phục vụ trong môi trường thông suốt. API giúp giảm thời gian chờ đợi, giảm yêu cầu hồ sơ trùng lặp và tăng khả năng tiếp cận dịch vụ công trực tuyến. Qua đó, chi phí tuân thủ của doanh nghiệp giảm đáng kể, tạo điều kiện thuận lợi cho đầu tư, kinh doanh và cải thiện thứ hạng năng lực cạnh tranh quốc gia.
Trong bối cảnh dữ liệu được xem như "tài nguyên mới" của nền kinh tế số, vấn đề không chỉ nằm ở việc thu thập dữ liệu, mà quan trọng hơn là cách thức dữ liệu được khai thác, phân phối và sử dụng trong toàn bộ hệ thống công quyền. Ở góc độ này, API đóng vai trò như hạ tầng dẫn truyền giúp dòng dữ liệu quốc gia vận hành thông suốt, an toàn và đúng mục đích. API giúp:
1. Minh bạch hóa quyền lực và giảm độc quyền thông tin. Một trong những rào cản lớn của cải cách hành chính là tình trạng "độc quyền thông tin" ở một số khâu, khiến quy trình xử lý hồ sơ phụ thuộc nhiều vào quyết định chủ quan của cán bộ. API, với cơ chế truy vết và ghi log tự động, giúp mọi thao tác truy cập dữ liệu đều được lưu lại, hạn chế tối đa không gian cho sự tùy nghi.
Theo thông tin chính thức của cơ quan chức năng, tính đến năm 2024, có tới 70% yêu cầu hồ sơ hành chính liên quan đến việc phải xác minh thông tin từ các cơ quan khác. Nếu những bước xác minh này được số hóa bằng API, lượng tiếp xúc trực tiếp giảm mạnh, từ đó giảm nguy cơ phát sinh chi phí không chính thức và tăng cường trách nhiệm giải trình của cơ quan công quyền.
2. Bảo đảm chính sách đi vào cuộc sống nhanh và đúng hơn. Một khó khăn phổ biến trong thực thi chính sách là tình trạng "luật một đằng, thực tế một nẻo" do quy trình vận hành chậm cập nhật hoặc bị bó cứng bởi thủ tục thủ công. API cho phép đồng bộ hóa tức thời giữa quy định và thực thi: khi văn bản pháp luật thay đổi, các hệ thống có thể được cập nhật tự động, giúp giảm thời gian chuyển tiếp và hạn chế sai sót.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy API là công cụ quan trọng để rút ngắn "độ trễ chính sách". Ở Estonia- quốc gia dẫn đầu về Chính phủ điện tử- 99% dịch vụ công trực tuyến được vận hành dựa trên hơn 3.000 API, giúp việc cập nhật quy trình gần như diễn ra trong thời gian thực.
3. Tạo liên thông dữ liệu thực chất trong toàn quốc. Việt Nam đang quản lý bốn "tài nguyên dữ liệu lõi": cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư, cơ sở dữ liệu đất đai, cơ sở dữ liệu an sinh xã hội, và cơ sở dữ liệu đăng ký doanh nghiệp.
Hiện nay, mỗi cơ sở dữ liệu đã được xây dựng ở mức độ nhất định nhưng vẫn vận hành khá độc lập. API chính là công cụ cho phép các kho dữ liệu này kết nối thành một hệ sinh thái thống nhất, tạo nền tảng cho các dịch vụ công liên thông.
Chỉ riêng cơ sở dữ liệu dân cư đã có hơn 200 triệu bản ghi, và theo Bộ Công an, có thể phục vụ trên 70% thủ tục hành chính nếu được kết nối đầy đủ với các lĩnh vực khác. Điều này cho thấy tiềm năng rất lớn của việc liên thông bằng API.
4. Đáp ứng yêu cầu cập nhật thời gian thực- một trọng tâm trong chỉ đạo của Tổng Bí thư. Trong phát biểu tại Hội nghị Trung ương 14, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh yêu cầu "xây dựng dữ liệu dùng chung, kết nối dân cư- đất đai- an sinh- doanh nghiệp; cập nhật thời gian thực từ cơ sở đến Trung ương". Để thực hiện yêu cầu này, không có công cụ nào khả thi hơn API. Chỉ API mới cho phép dữ liệu được trao đổi tức thời, theo chuẩn chung, có kiểm soát truy cập và bảo đảm an toàn- bảo mật.
Không có API, liên thông dữ liệu chỉ dừng lại ở mức độ "kết nối hình thức", còn có API, chúng ta mới có thể tiến tới liên thông thực chất, nơi dữ liệu hỗ trợ ra quyết định kịp thời và chính xác.
Tóm lại, API không chỉ là công nghệ. Đó là thiết chế vận hành của Nhà nước số: làm minh bạch hóa quyền lực, rút ngắn độ trễ chính sách, tạo liên thông dữ liệu thực chất và hiện thực hóa chỉ đạo về cập nhật thời gian thực trong toàn hệ thống.
Nói cách khác, API là công cụ giúp "tài nguyên dữ liệu" thực sự phát huy giá trị, trở thành động lực mới cho cải cách hành chính và nâng cao chất lượng quản trị quốc gia.
Để API thực sự trở thành hạ tầng dẫn truyền cho "tài nguyên dữ liệu quốc gia", những nỗ lực rời rạc hiện nay cần được nâng lên thành một chương trình hành động có trọng tâm, trọng điểm. Có thể khái quát 5 nhóm nhiệm vụ lớn sau:
1. Sớm ban hành Chuẩn API quốc gia. Trước hết, cần có một Chuẩn API quốc gia làm khung tham chiếu chung cho toàn bộ hệ thống nhà nước. Chuẩn này không chỉ quy định về mặt kỹ thuật (định dạng, cấu trúc, giao thức truyền dữ liệu), mà còn phải bao quát các yêu cầu về bảo mật, phân quyền truy cập, ghi log và giám sát.
Khi mỗi bộ, ngành, địa phương đều thiết kế API theo chuẩn chung, việc kết nối, mở rộng, nâng cấp hệ thống sẽ trở nên dễ dàng hơn, tránh tình trạng "mạnh ai nấy làm", gây lãng phí và khó liên thông.
2. Xây dựng Cổng kết nối dữ liệu quốc gia dùng chung. Song song với chuẩn API, cần hoàn thiện một Cổng kết nối dữ liệu quốc gia thực sự dùng chung cho toàn bộ cơ quan trong hệ thống chính trị. Thay vì mỗi nơi xây một "trục riêng", Cổng kết nối dữ liệu quốc gia phải đóng vai trò là "xa lộ chính", nơi các hệ thống dữ liệu ngành, lĩnh vực "ra- vào" theo một cơ chế thống nhất.
Đây sẽ là hạ tầng trung tâm để điều phối lưu lượng dữ liệu, kiểm soát an toàn thông tin và tối ưu chi phí đầu tư, vận hành, thay vì dàn trải nguồn lực cho quá nhiều nền tảng phân tán.
3. Tích hợp yêu cầu API ngay từ khâu thiết kế luật, chính sách. Một điểm then chốt khác là phải "cài đặt API ngay trong chính sách". Các luật, pháp lệnh, nghị định- đặc biệt trong các lĩnh vực như đất đai, đầu tư, doanh nghiệp, an sinh xã hội- cần quy định rõ thủ tục nào phải được vận hành trên nền dữ liệu kết nối, cơ quan nào có trách nhiệm cung cấp API, mức độ chia sẻ dữ liệu ra sao.
Khi yêu cầu về API được xác lập ngay trong văn bản quy phạm pháp luật, việc xây dựng, vận hành hệ thống thông tin sẽ có căn cứ pháp lý rõ ràng, tránh tình trạng "luật một đằng, hệ thống công nghệ một nẻo".
4. Chuẩn hóa và làm sạch dữ liệu ở các bộ, ngành, địa phương. API chỉ phát huy hiệu quả nếu dữ liệu phía sau được chuẩn hóa và tin cậy. Vì vậy, một chương trình tổng thể về chuẩn hóa, làm sạch và đồng bộ dữ liệu ở các bộ, ngành, địa phương là điều kiện không thể thiếu.
Việc mỗi nơi sử dụng một cấu trúc dữ liệu khác nhau, cách mã hóa khác nhau, thậm chí trùng lặp hoặc thiếu chính xác, sẽ khiến API không thể "đưa tài nguyên dữ liệu vào vận hành" như kỳ vọng. Chuẩn dữ liệu và chuẩn API vì thế phải đi cùng nhau như hai mặt của một vấn đề.
5. Đặt an toàn thông tin và quyền riêng tư lên hàng đầu. Cuối cùng, khi hạ tầng kết nối dữ liệu càng mở và mạnh, nguy cơ rủi ro về an toàn thông tin và xâm phạm quyền riêng tư càng lớn. Điều này đòi hỏi một khung pháp lý và kỹ thuật chặt chẽ về bảo vệ dữ liệu cá nhân, phân quyền truy cập, mã hóa, giám sát truy vết và xử lý vi phạm.
Chỉ khi người dân, doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước cảm thấy yên tâm về mức độ an toàn và minh bạch của hệ thống, API mới có thể được triển khai rộng rãi và bền vững, trở thành nền tảng cho một mô hình quản trị dựa trên dữ liệu.
API hay "cổng kết nối dữ liệu" không chỉ là một thuật ngữ kỹ thuật. Nó là hạ tầng dẫn truyền của một thời đại mới, nơi dữ liệu trở thành tài nguyên và vận hành trở thành tự động hóa.
Việt Nam đã có những bước tiến đáng kể, nhưng để tạo ra bước nhảy vọt, cần có một Chiến lược API Quốc gia nhằm thống nhất, tiêu chuẩn hóa và tối ưu hóa việc khai thác tài nguyên dữ liệu.
Khi đó, API sẽ trở thành động lực quan trọng để đưa Nhà nước từ mô hình quản lý truyền thống sang mô hình vận hành thông minh, phục vụ người dân tốt hơn và thúc đẩy phát triển quốc gia mạnh hơn.
