Gửi bình luận
Đổi mới sáng tạo được ví như 'mạch sống' của nền kinh tế, mở đường cho Việt Nam nâng tầm vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.
Khi chính sách trở thành bệ đỡ và doanh nghiệp giữ vai trò trung tâm, sáng tạo sẽ chuyển hóa thành sức cạnh tranh bền vững.
Trong thập kỷ qua, đổi mới sáng tạo đã trở thành chỉ số then chốt để đo sức mạnh cạnh tranh quốc gia. Theo Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO), năm 2024 Việt Nam đứng thứ 46/132 quốc gia trong bảng xếp hạng Chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu (GII), giữ vị trí cao nhất trong nhóm các nước có thu nhập trung bình thấp.
Đáng chú ý, Việt Nam đã duy trì vị trí trong Top 50 liên tiếp từ năm 2017 - một minh chứng cho nỗ lực nâng tầm đổi mới sáng tạo. Hà Nội và TPHCM đều được xếp trong Top 100 hệ sinh thái khởi nghiệp toàn cầu năm 2025, theo StartupBlink, cho thấy sức hút ngày càng tăng trong mắt nhà đầu tư quốc tế.
Đến cuối năm 2024, Việt Nam có khoảng 3.800 doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo, trong đó hơn 200 doanh nghiệp nhận vốn đầu tư quốc tế. Tổng vốn đầu tư cho startup năm 2024 đạt khoảng 1,2 tỷ USD, dù có sự sụt giảm so với giai đoạn cao điểm 2021 - 2022, nhưng vẫn cho thấy sức sống bền bỉ của hệ sinh thái.
Tuy nhiên, thách thức còn không nhỏ khi tỷ lệ chi cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của Việt Nam mới ở mức 0,53% GDP, thấp hơn nhiều so với trung bình thế giới (2,2%). Nguồn nhân lực khoa học công nghệ chất lượng cao còn thiếu hụt; Số lượng bằng sáng chế quốc tế còn khá khiêm tốn, chưa tương xứng với tiềm năng.
Một hệ sinh thái đổi mới sáng tạo chỉ có thể phát triển bền vững khi được nâng đỡ bởi khung chính sách cởi mở, ổn định và linh hoạt. Thực tiễn quốc tế cho thấy, nơi nào chính sách đi trước một bước, nơi đó doanh nghiệp và giới nghiên cứu có thêm dư địa để bứt phá.
Nhật Bản là một ví dụ điển hình khi từ 2018, chính phủ nước này đã cho phép các trường đại học tham gia trực tiếp vào hoạt động thương mại hóa nghiên cứu, trong đó có cơ chế bảo trợ gọi vốn cộng đồng (crowdfunding) cho các dự án công nghệ. Khi một nhóm nghiên cứu hay sinh viên có ý tưởng, họ có thể huy động vốn ngay từ cộng đồng, với sự bảo chứng từ trường đại học.
Điều này vừa tăng niềm tin của nhà đầu tư, vừa giúp ý tưởng tiếp cận thị trường sớm hơn. Mô hình này tạo ra một “vòng tròn đổi mới”: Nghiên cứu - gọi vốn - thử nghiệm - thương mại hóa, trong đó Nhà nước làm “nhạc trưởng”, trường đại học làm “bảo chứng” và cộng đồng cùng doanh nghiệp là “nhà đầu tư” đồng hành.
Rõ ràng, muốn ý tưởng sống, cần cơ chế khuyến khích nhiều nguồn lực cùng tham gia, từ quỹ đầu tư, cộng đồng cho đến doanh nghiệp. Đây là điều Việt Nam có thể học hỏi khi xây dựng hành lang pháp lý cho các trường đại học và viện nghiên cứu tham gia sâu hơn vào hệ sinh thái khởi nghiệp.
Các chuyên gia Việt Nam cũng nhiều lần nhấn mạnh “chìa khóa vàng” chính là chính sách. TS Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam (VIAC), từng chia sẻ: “Doanh nghiệp Việt Nam không thiếu ý tưởng, nhưng thiếu cơ chế để biến ý tưởng thành sản phẩm thương mại hóa. Nếu chính sách linh hoạt hơn, sức bật của đổi mới sáng tạo sẽ mạnh mẽ hơn rất nhiều”.
Nếu chính sách là “chìa khóa vàng”, thì doanh nghiệp chính là trung tâm của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo. Bởi lẽ, mọi ý tưởng chỉ có thể tạo ra giá trị khi được thương mại hóa, gắn liền với thị trường và nhu cầu xã hội.
Trong vài năm trở lại đây, nhiều tập đoàn và doanh nghiệp Việt Nam đã coi đổi mới sáng tạo là trụ cột chiến lược, thay vì chỉ là khẩu hiệu. Họ không chỉ đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D), mà còn xây dựng các trung tâm sáng tạo, quỹ đầu tư khởi nghiệp và chương trình hợp tác quốc tế.
FPT là một trong những doanh nghiệp tiêu biểu khi dành tới 70% ngân sách R&D cho các công nghệ mũi nhọn như trí tuệ nhân tạo, điện toán đám mây, dữ liệu lớn. Ông Nguyễn Văn Khoa, Tổng Giám đốc Tập đoàn FPT nhấn mạnh: “Đổi mới sáng tạo chính là linh hồn của phát triển. Chỉ khi doanh nghiệp lấy sáng tạo làm văn hóa, thì mới có thể tồn tại và đi xa”. Quan điểm này cũng phản ánh xu hướng chung của cộng đồng doanh nghiệp Việt: Coi sáng tạo không phải lựa chọn, mà là điều kiện sống còn.
Không chỉ có FPT, nhiều doanh nghiệp khác cũng đang bước đi mạnh mẽ: VinGroup với hệ sinh thái công nghệ - công nghiệp - dịch vụ, xây dựng VinAI và VinBigData để phát triển AI ứng dụng; Viettel đầu tư vào 5G, an ninh mạng và các nền tảng số quốc gia; TH Group ứng dụng công nghệ cao trong nông nghiệp, biến “sữa sạch” thành lợi thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
Đáng chú ý, khối doanh nghiệp nhỏ và vừa, với vốn chiếm hơn 95% tổng số doanh nghiệp Việt Nam, cũng bắt đầu thay đổi tư duy. Không ít startup công nghệ trong lĩnh vực fintech, edtech, healthtech đã thành công gọi vốn quốc tế và mở rộng ra thị trường khu vực.
Năm 2024, Việt Nam có gần 3.800 startup, trong đó hơn 200 doanh nghiệp nhận vốn ngoại, cho thấy sức hút của mô hình đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp vừa và nhỏ.
Tuy nhiên, để đổi mới sáng tạo thực sự trở thành “linh hồn phát triển”, doanh nghiệp Việt vẫn phải đối diện với nhiều rào cản. Bên cạnh nguồn lực tài chính hạn chế (đặc biệt với doanh nghiệp nhỏ) khiến họ khó theo đuổi các dự án R&D dài hơi; thì việc thiếu hụt nhân lực chất lượng cao trong các lĩnh vực mũi nhọn như AI, công nghệ sinh học, bán dẫn cũng là một vấn đề đáng lo ngại, cùng với cơ chế pháp lý chưa đủ thông thoáng để doanh nghiệp thử nghiệm mô hình kinh doanh mới.
Bài học từ các quốc gia thành công cho thấy, doanh nghiệp không thể đơn độc trong hành trình đổi mới. Họ cần sự đồng hành từ Nhà nước qua chính sách hỗ trợ, từ trường đại học qua nghiên cứu nền tảng, và từ cộng đồng nhà đầu tư qua vốn mạo hiểm. Khi “tam giác” Nhà nước - doanh nghiệp - trường học vận hành nhịp nhàng, hệ sinh thái đổi mới sáng tạo mới có thể trở thành động lực cho tăng trưởng kinh tế.
