Cơ chế lây nhiễm và những biện pháp phòng bệnh đậu mùa khỉ

Cơ chế lây nhiễm

Vật chủ nhiễm nhiễm virus bệnh đậu mùa khỉ được xác định thường là các loài gặm nhấm và linh trưởng. Khi tiếp xúc với động vật chủ nhiễm bệnh, con người có thể sẽ bị lây nhiễm.

Để giảm nguy cơ lây nhiễm bệnh, WHO cho rằng cần tránh tiếp xúc với các loài hoang dã, đặc biệt là động vật bệnh hoặc đã chết, nếu không sử dụng biện pháp bảo hộ cá nhân. Đối với những quốc gia có virus lưu hành, người dân cần nấu chín kỹ thịt hoặc nội tạng của động vật trước khi ăn.

Về cơ chế lây nhiễm giữa người sang người là khi tiếp xúc với người nhiễm bệnh, thường thấy ở các cơ chế như: nói chuyện đối mặt, da kề da, miệng với da, gồm cả quan hệ tình dục.

Cho đến hiện tại, các nhà khoa học chưa xác định được bệnh có thể lây truyền trong bao lâu, nhưng nói chung người bệnh được coi là vẫn có khả năng lây nhiễm cho lành đến khi toàn bộ vết thương đóng vảy, lớp vảy đã bong ra và hình thành một lớp da mới.

Virus bệnh đậu mùa khỉ cũng có thể lưu lại khi người bệnh chạm vào quần áo, ga, gối, khăn mặt, các đồ vật, dụng cụ ăn như bát đĩa, xoong chảo, đồ điện tử hoặc các bề mặt.

Người khác chạm vào những đồ vật này cũng bị nhiễm virus. Mọi người cũng có thể lây virus khi hít phải vảy da tróc ra từ người bệnh vướng vào quần áo, ga gối hoặc khăn mặt. Cơ chế này được gọi là lây truyền qua vật trung gian (fomite).

Vết loét, tổn thương trong miệng cũng có nguy cơ lây nhiễm. Virus phát tán qua tiếp xúc trực tiếp đường miệng, giọt bắn hô hấp, bụi khí (aoresol) phạm vi gần. Theo WHO, các nhà khoa học chưa thể hiểu hết về cơ chế lây truyền qua không khí của bệnh đậu mùa khỉ, cần nghiên cứu thêm.

Virus cũng có thể lây truyền từ mẹ sang thai nhi, từ mẹ sang trẻ sơ sinh qua tiếp xúc da kề da, từ cha mẹ sang trẻ nhỏ khi tiếp xúc gần.

WHO đã ghi nhận các ca đậu mùa khỉ không triệu chứng, tuy nhiên các nhà khoa học chưa rõ liệu những bệnh nhân này có làm lây lan virus hay không. Các mẫu DNA từ virus đã được tìm thấy trong tinh dịch, nhưng giới chuyên gia chưa rõ bệnh có truyền qua đường tinh dịch, dịch âm đạo, nước ối, sữa mẹ hay máu không. Các nhà khoa học đang nghiên cứu để làm rõ điều này.

Nguy cơ mắc bệnh đậu mùa khỉ không giới hạn ở những người quan hệ tình dục thường xuyên hoặc đàn ông quan hệ tình dục đồng giới. Bất cứ ai tiếp xúc gần với người có triệu chứng bệnh đều có khả năng mắc bệnh.

Nhiều trường hợp báo cáo được xác định ở nam quan hệ tình dục đồng giới. Với thực tế virus lây lan qua các mối quan hệ xã hội, đàn ông quan hệ tình dục đồng giới có nguy cơ phơi nhiễm cao hơn nếu tiếp xúc với người bệnh.

Một số trường hợp mắc đậu mùa khỉ đã được xác định ở các phòng khám sức khỏe tình dục. Theo WHO, các ca bệnh được báo cáo nhiều trong cộng đồng quan hệ tình dục đồng giới nam là do nhóm này khám sức khỏe thường xuyên hơn. Các nốt ban của bệnh đậu mùa khỉ giống với một số bệnh lây qua đường tình dục như herpes và giang mai, có thể gây nhầm lẫn.

WHO khuyến khích cộng đồng đồng tính nam, song tính và nam quan hệ tình dục đồng giới khác nâng cao nhận thức để bảo vệ những người có nguy cơ cao.

Hiện WHO chưa ghi nhận ca đậu mùa khỉ lây từ người sang động vật, song đây vẫn là một nguy cơ tiềm ẩn. Người mắc bệnh hoặc nghi nhiễm virus cần tránh tiếp xúc gần với động vật, bao gồm thú cưng (như mèo, chó, chuột hamster...).

Liên quan đến ca bệnh đậu mùa khỉ ở Đồng Nai mới được phát hiện, theo báo cáo điều tra dịch tễ của Trung tâm kiểm soát bệnh tật (CDC) Đồng Nai đó là bệnh nhân nam, 25 tuổi, thường trú tại xã Xuân Trường, H.Xuân Lộc.

Bệnh nhân đi làm ở TP.HCM từ chiều 2/9. Ngày 17/9, bệnh nhân khởi phát bệnh và có các triệu chứng sốt, ớn lạnh, vã mồ hôi, ngứa, nổi mụn mủ ở cơ quan sinh dục. Bệnh nhân đi khám, điều trị tại phòng khám tư (chưa rõ địa chỉ) nhưng tình trạng không giảm.

Ngày 22/9, bệnh nhân đến khám tại Bệnh viện Da Liễu TP HCM, ghi nhận hết sốt, còn ngứa, thêm các triệu chứng như nổi hạch bẹn, phát ban dạng mủ tại vùng mặt, niêm mạc miệng, lòng bàn tay, chân, cơ quan sinh dục. Nghi ngờ bệnh nhân nhiễm đậu mùa khỉ, Bệnh viện Da Liễu TP.HCM đã lấy mẫu gửi Viện Pasteur TP HCM và cho kết quả dương tính với virus đậu mùa khỉ.

CDC Đồng Nai đã hướng dẫn các trường hợp có tiếp xúc với bệnh nhân theo dõi sức khỏe, nếu có triệu chứng khác thường phải báo ngay cho y tế hoặc chính quyền địa phương. Hiện CDC Đồng Nai cũng phối hợp với HCDC TP HCM tiếp tục điều tra lịch sử tiếp xúc của trường hợp bệnh với các đồng nghiệp, người thân xung quanh trong khoảng thời gian từ ngày 17/9 đến nay.

Quyết định số 3044/QĐ-BYT của Bộ Y tế đã bổ sung bệnh đậu mùa khỉ vào danh mục bệnh truyền nhiễm nhóm B - gồm các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm có khả năng lây truyền nhanh và có thể gây tử vong gồm bệnh do virus Adeno, bệnh do virus gây ra hội chứng suy giảm miễn dịch mắc phải ở người (HIV/AIDS), bạch hầu, cúm, bệnh dại, ho gà, lao phổi, sốt xuất huyết, sốt rét, sởi, bệnh tay chân miệng, thuỷ đậu…

Thời gian ủ bệnh thường 6-13 ngày, nhưng có thể dao động từ 5-21 ngày. Biểu hiện triệu chứng có thể khác nhau tùy thuộc vào từng giai đoạn bệnh, nhưng tương tự như bệnh đậu mùa.

Các triệu chứng thường thấy như là: sốt, đau đầu, đau cơ, đau lưng, sưng hạch bạch huyết, ớn lạnh, mệt mỏi, phát ban có thể nhìn giống như mụn nước xuất hiện trên mặt, bên trong miệng hoặc ở các bộ phận khác của cơ thể như bàn tay, bàn chân, ngực, bộ phận sinh dục hoặc hậu môn. Bệnh có thể tự khỏi trong vòng 2-3 tuần.

6 biện pháp phòng bệnh

Để chủ động phòng chống dịch bệnh đậu mùa khỉ ở nước ta, Bộ Y tế đã ban hành khuyến cáo người dân chủ động thực hiện các biện pháp phòng bệnh sau:

1. Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, tốt nhất che bằng khăn vải hoặc khăn tay hoặc khăn giấy dùng một lần hoặc ống tay áo để làm giảm phát tán các dịch tiết đường hô hấp; rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn ngay sau khi ho, hắt hơi. Không khạc nhổ bừa bãi nơi công cộng.

2. Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch hoặc dung dịch sát khuẩn tay.

3. Người có triệu chứng phát ban cấp tính không rõ nguyên nhân kèm theo một hoặc nhiều triệu chứng nghi ngờ cần chủ động liên hệ với cơ sở y tế để được theo dõi, tư vấn kịp thời. Đồng thời, cần chủ động tự cách ly, tránh quan hệ tình dục.

4. Tránh tiếp xúc gần với người mắc bệnh đậu mùa khỉ, tránh tiếp xúc trực tiếp với những vết thương, dịch cơ thể, giọt bắn và các vật dụng, đồ dùng bị nhiễm mầm bệnh. Trong trường hợp nơi ở/nơi làm việc có người mắc hoặc nghi ngờ mắc bệnh, cần thông báo cho cơ quan y tế để được tư vấn và xử trí kịp thời, không tự ý điều trị.

5. Người đến các quốc gia có lưu hành dịch bệnh đậu mùa khỉ (khu vực Trung và Tây Phi), cần tránh tiếp xúc với động vật có vú (chết hoặc sống) như: động vật gặm nhấm, thú có túi, động vật linh trưởng có thể chứa virus đậu mùa khỉ. Khi quay trở về Việt Nam cần chủ động khai báo với cơ quan y tế địa phương để được tư vấn.

6. Đảm bảo an toàn thực phẩm; thực hiện lối sống lành mạnh, tăng cường vận động thể lực, nâng cao sức khỏe.