'Bắt mạch' điểm nghẽn tự chủ đại học

Vì nhiều nguyên nhân, các trường còn lại chưa đủ điều kiện tự chủ. Đây cũng là bài toán đặt ra trong năm 2023 này.

Nhận thức về tự chủ chưa đầy đủ

PGS.TS Bùi Thế Đồi - Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Lâm nghiệp - cho rằng, tự chủ là vấn đề tương đối khó, cần có lộ trình đối với mỗi cơ sở giáo dục đại học. Theo đó, các trường sẽ có giải pháp, hướng đi riêng và không có công thức chung cho vấn đề này. “Đây thuộc về chính sách vĩ mô. Chúng tôi mong muốn, cần sửa một số luật liên quan để bảo đảm tính đồng bộ, tránh khó khăn trong quá trình vận hành” - PGS.TS Bùi Thế Đồi đặt vấn đề.

Theo Phó Hiệu trưởng Trường ĐH Lâm nghiệp, các trường cần chủ động tìm giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng đào tạo, chất lượng đội ngũ cán bộ, giảng viên; để khi sinh viên ra trường có thể hòa nhập môi trường làm việc chuyên nghiệp. Muốn vậy, các trường cần có sự liên thông, trao đổi với nhau để giúp “sản phẩm đầu ra” ở một mặt bằng chung.

PGS.TS Bùi Thế Đồi cho hay, Trường ĐH Lâm nghiệp đang xây dựng đề án để hướng tới việc tự chủ. Tuy nhiên, việc này không dễ bởi cần giải quyết bài toán về đội ngũ cán bộ, viên chức của các cơ sở đào tạo, duy trì ngành nghề đào tạo hiện nay như thế nào? Khi tự chủ sẽ có những ngành nghề đào tạo bắt buộc phải loại bỏ hoặc là phát triển trong bối cảnh mới nhằm bảo đảm cân đối được tài chính. Hoặc vấn đề giữa ban giám hiệu và hội đồng trường, Đảng ủy, cần sự thống nhất.

Sinh viên Trường ĐH Lâm nghiệp đặt câu hỏi với lãnh đạo nhà trường. Ảnh: Website của trường

“Đối với Trường ĐH Lâm nghiệp, chúng tôi có được sự đồng thuận và đang tiến trình xây dựng đề án tự chủ. Chúng tôi xác định, thực hiện theo lộ trình từng bước, chưa thể tự chủ hoàn toàn. Có lẽ, đây cũng là thực trạng chung của các trường công lập” - PGS.TS Bùi Thế Đồi bày tỏ.

Theo PGS.TS Nguyễn Thu Thủy – Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học (Bộ GD&ĐT), cả nước có 141/232 trường đại học đủ điều kiện tự chủ theo quy định. Các trường còn lại chưa đủ điều kiện tự chủ vì một số lý do như: Chưa công nhận đạt chuẩn chất lượng cơ sở giáo dục đại học (chiếm 18,53%). Chưa thành lập hội đồng trường (chiếm 7,5%). Còn lại là do các trường chưa ban hành đầy đủ văn bản, quy chế theo quy định và chưa đáp ứng các yêu cầu khác; chẳng hạn như: Chưa chuyển đổi mô hình tổ chức từ dân lập sang tư thục.

“Trong số 23 trường được thí điểm tự chủ theo Nghị quyết số 77/NQ-CP, đến nay có 3 trường chưa đủ điều kiện tự chủ theo luật định. Lý do là các trường đã trình cơ quan quản lý trực tiếp về việc thành lập hội đồng trường nhưng chưa được phê duyệt” - PGS.TS Nguyễn Thu Thủy cho hay.

Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đại học cho rằng, có tình trạng nhận thức về tự chủ đại học chưa đầy đủ; năng lực quản trị đại học chưa theo kịp yêu cầu phát triển. Thách thức nằm ở nhận thức và năng lực về tự chủ ở các bên liên quan, từ các cơ quan bộ ngành, địa phương quản lý trực tiếp các cơ sở giáo dục đại học, đến đội ngũ quản lý trong các cơ sở đào tạo. Từ đó dẫn đến việc thành lập và hoạt động của một số hội đồng trường chưa thực sự có hiệu lực, hiệu quả.

Ngoài ra, mối quan hệ và cơ chế phối hợp giữa hội đồng trường với Đảng ủy, ban giám hiệu chưa mang lại sức mạnh nội tại cho cơ sở giáo dục đại học, còn có các mâu thuẫn, xung đột trong nội tại chưa giải quyết. Thu hút nguồn lực cho giáo dục đại học còn hạn chế. Điều này đặt ra những gánh nặng cho tự chủ đại học, nhiều bên liên quan vẫn hiểu tự chủ là “tự lo”, là những nhận thức chưa đúng đắn và phù hợp.

Học sinh quan tâm tới thông tin tuyển sinh của Trường ĐH Phenikaa trong chương trình tư vấn tuyển sinh và hướng nghiệp dịp cuối năm 2022. Ảnh: Website của trường

Gỡ khó cho các trường

Ở góc nhìn khác, GS.TS Phạm Thành Huy - Hiệu trưởng Trường ĐH Phenikaa – cho rằng, tự chủ đại học chính là cơ hội và là trách nhiệm của các cơ sở giáo dục đại học. Làm sao để hội đồng trường thực hiện đầy đủ trách nhiệm và quyền hạn. Bài toán đặt ra là, làm sao để thực thi các chính sách từ hội đồng trường, từ ban giám hiệu đến các giảng viên, các nhân viên. Từ đó, có thể xây dựng chương trình đào tạo tốt, đào tạo và tự đào tạo được nguồn nhân lực. “Đối với các trường đại học tư thục, cụ thể như Trường ĐH Phenikaa, chúng tôi xem tự chủ đại học là một cơ hội” - GS.TS Phạm Thành Huy nói.

Tại Tọa đàm “Giáo dục đại học: Thách thức và Cơ hội”, bà Nguyễn Thị Mai Hoa - Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội - cho biết, năm 2022, Ủy ban có khảo sát về việc triển khai thực hiện tự chủ cũng như kiểm định chất lượng trong các trường đại học. Qua khảo sát cho thấy, quá trình triển khai thực hiện tự chủ ở các trường đã đạt được một số kết quả. Cụ thể, tổ chức bộ máy nhân sự ở các trường tự chủ cơ bản được thực hiện theo đúng quy định.

Việc thành lập hội đồng trường, hoạt động hội đồng trường dần đi vào nền nếp. Sự phân cấp, phân quyền để phát huy vai trò của hội đồng trường, ban giám hiệu cũng như của Đảng ủy được ví như “thế chân kiềng”. Những trường nào mà cả 3 “chân kiềng” này mạnh và giúp nhau để trụ vững thì vấn đề tự chủ được giải quyết gọn gàng. Tuy nhiên, nếu chỉ một chân hơi yếu, tầm quan trọng không được nhìn thấy rõ thì lập tức sẽ là lực cản để thực hiện tự chủ.

Cũng theo bà Nguyễn Thị Mai Hoa, vấn đề tự chủ về tài chính, tài sản ở các trường đang gặp khó. Một số trường đang loay hoay sẽ tự chủ ở mức nào. Ví dụ, tự chủ hoàn toàn thì sẽ không nhận tiền từ ngân sách Nhà nước. Tuy nhiên, nếu cắt nguồn thu thì không ổn định, mà phụ thuộc quá nhiều vào học phí. Cho nên rất nhiều trường lựa chọn phương án an toàn, tức là tự chủ một phần. “Trong thời gian tới, chúng ta phải tính các phương án, gỡ khó để các trường thực sự quyết tâm để tự chủ” – bà Hoa nhấn mạnh.

Theo bà Nguyễn Thị Mai Hoa, tự chủ là thuộc tính của trường đại học. Chúng ta phải nhận thức đúng về tự chủ thực chất, thế mạnh của tự chủ, cái được của tự chủ và chuẩn bị tốt các điều kiện để tự chủ. Nếu công tác chuẩn bị không tốt thì các trường sẽ loay hoay, vướng mắc chỗ này, chỗ kia. Đặc biệt, không chỉ bộ máy lãnh đạo, mà đội ngũ giảng viên, cán bộ công nhân viên của trường đại học phải có quyết tâm chính trị cao để vượt qua thách thức, khó khăn. Mỗi người đóng góp một phần, thì câu chuyện tự chủ sẽ thành công.