“Một mình một chợ” - Nghịch lý thị trường vàng Việt Nam (bài 1)

Những nghịch lý của thị trường vàng hiện nay do không có sự liên thông với thế giới, khiến nhiều người nhận định là “một mình một chợ”. Ngân hàng Nhà nước vừa ra thông báo cho biết, sẽ sửa Nghị định 24 về điều kiện kinh doanh vàng. Đây là tín hiệu tốt, hy vọng khi sửa Nghị định 24, sẽ giải quyết dứt điểm được những nghịch lý của thị trường.

Trước khi hình thành thị trường vàng “một mình một chợ”, có những dấu mốc lịch sử cần điểm lại, cũng như ra đời của Nghị định 24, được xem là xuất phát điểm của thị trường vàng như hiện nay.

Thời điểm của nợ xấu?

Thương hiệu vàng quốc gia SJC hình thành trên cơ sở Văn bản tham mưu của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước lúc bấy giờ là ông Nguyễn Văn Bình, và thị trường vàng hiện nay đang tồn tại những nghịch lý “một mình một chợ”.

Nợ xấu trong các tổ chức tín dụng liên tục ghi nhận leo cao vào thời điểm giai đoan đầu ông Nguyễn Văn Bình là Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN). Giai đoạn này tỷ lệ lạm phát cao đe dọa tới ổn định nền kinh tế, nhiều ngân hàng thương mại buộc phải tái cơ cấu và Ngân hàng Nhà nước phải “giải cứu” bằng cách mua lại với giá 0 đồng.

Đại biểu Quốc hội Dương Trung Quốc lúc đó đã đưa ra quan diểm ngay tại Nghị trường Quốc hội: “Chỉ trong 10 tháng đầu năm nợ xấu tăng tới 66%, về tình trạng nợ xấu, để như hiện nay chắc chắn NHNN có trách nhiệm”.

Vào sáng 25/11/2011, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình trả lời chất vấn của các vị đại biểu Quốc hội về đề án tái cấu trúc hệ thống ngân hàng, vấn đề lãi suất, việc thanh tra, giám sát hệ thống ngân hàng, kiểm soát thị trường vàng,…

Thời điểm này, nhìn nhận về thị trường vàng, ông Bình cho biết, “kinh doanh vàng còn nhiều bất cập”. Theo ông Bình, Luật Ngân hàng Nhà nước năm 1997 quy định Ngân hàng Nhà nước thống nhất quản lý vàng nhưng các văn bản dưới luật quy định hoạt động quản lý có nhiều phân khúc, trong đó Ngân hàng Nhà nước chỉ quản lý khâu xuất nhập khẩu và nguyên liệu sản xuất vàng miếng, các khâu sau do các Bộ, ngành khác quản lý.

Ngân hàng Nhà nước đã xây dựng Nghị định quản lý hoạt động sản xuất và kinh doanh vàng, đang được lấy ý kiến bộ ngành và sẽ sớm ban hành thời gian tới. Nghị định khuyến khích hoạt động chế tác vàng trang sức để tạo ra hàng hóa cho thị trường trong nước, cho xuất khẩu, tạo công ăn việc làm. Nhà nước sẽ độc quyền về sản xuất kinh doanh vàng miếng và nếu có nhóm lợi ích nào bị ảnh hưởng thì các nhóm này cũng phải vì lợi ích quốc gia.

Ngân hàng Nhà nước sẽ xây dựng thương hiệu vàng quốc gia dựa trên nhãn hiệu vàng SJC (một thương hiệu thuộc UBND Thành phố Hồ Chí Minh đang chiếm 90% thị phần trong nước). Để thương hiệu này mang cấp quốc gia, Ngân hàng Nhà nước đang làm việc với UBND Thành phố Hồ Chí Minh nhằm tiết kiệm chi phí xây dựng thương hiệu. Và khi có điều kiện, Ngân hàng Nhà nước có thể sẽ đổi thương hiệu SJC thành SBV. Ông Bình nhấn mạnh.

Sau đó, ngày 03/04/2012, trên cơ sở tham mưa của Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Nguyễn Văn Bình, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Tấn Dũng đã ký và ban hành Nghị định số 24/2012/NĐ-CP về hoạt động quản lý kinh doanh vàng. Đây là cơ sở pháp lý quan trọng hình thành vàng thương hiệu quốc gia SJC.

Những khuyến nghị quan trọng

Đứng trước những thách thức của nền kinh tế tại thời điểm đó, Ủy ban Kinh tế của Quốc hội và UNDP tại Việt Nam đã đưa ra Báo cáo Kinh tế vĩ mô thường niên năm 2012, với tên gọi “Từ bất ổn vĩ mô đến con đường tái cơ cấu”, do ông Nguyễn Văn Giàu - Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội là Trưởng Ban chỉ đạo thực hiện.

Báo cáo nhằm tổng kết và đánh giá diễn biến tình hình kinh tế vĩ mô Việt Nam và thế giới, phân tích chuyên sâu một số vấn đề và chính sách kinh tế vĩ mô nổi bật trong năm, đồng thời thảo luận những vấn đề mang tính trung và dài hạn đối với nền kinh tế, từ đó đưa ra các khuyến nghị chính sách thiết thực.

Dưới tiêu đề “Đổi mới tư duy và cải cách thể chế những yêu cầu từ thực tiễn”, TS. Lê Đăng Doanh, ngay trong phần mở đầu Chương 7 của báo cáo này, đã nhắc lại lời của Tổng bí thư Nguyễn Phú Trọng tại Hội nghị Trung ương lần thứ 3, rằng phải khắc phục “tư duy nhiệm kỳ” và “lợi ích nhóm” trong đầu tư công trong chiến lược, quy hoạch, kế hoạch và chính sách đầu tư.

Ngay trước phiên khai mạc Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 11 vào đầu năm 2011, TS. Trần Du Lịch đại biểu Quốc hội cũng đã nhận định, đổi mới thể chế kinh tế là việc làm tốn kém ít, hiệu quả cao. Nhưng ở một diễn đàn sau đó về tái cơ cấu nền kinh tế, ông đã phải nhấn mạnh rằng việc này cũng khó làm nhất, vì liên quan đến lợi ích của từng địa phương, từng ngành và từng nhóm lợi ích.

Đại biểu Dương Trung Quốc cũng nêu quan điểm, trong báo cáo kinh tế vĩ mô 2012 “Từ bất ổn vĩ mô đến con đường tái cơ cấu”, chúng tôi đã có khuyến cáo cần sớm đưa vào hoạt động một thị trường vàng hiện đại cùng với việc cấp chứng chỉ vàng. Nếu các biện pháp này được áp dụng ngay sau khi đóng cửa các sàn vàng thì việc chống vàng hóa đã đi đúng hướng, thay vì xây dựng thương hiệu quốc gia hay độc quyền gì đó. Khi Thống đốc Nguyễn Văn Bình lên nhậm chức, đã có hi vọng những biện pháp điều hành sẽ bớt hành chính. Nhưng có vẻ những biện pháp hành chính lại nhiều hơn, nghiêm ngặt với người dân hơn, từ chuyện trần lãi suất, chỉ một thương hiệu SJC đến cấm huy động vàng...

Theo TS. Tô Ánh Dương - Viện Kinh tế Việt Nam: Trung Quốc đã xoá bỏ chế độ độc quyền kinh doanh vàng và cơ chế kiểm soát giá, đồng thời thành lập Sở giao dịch vàng Thượng Hải, Trung Quốc cũng từng bước xoá bỏ cơ chế cấp phép đối với hoạt động sản xuất, bán buôn và bán lẻ vàng, bước đầu là đối với hoạt động bán lẻ, sau đó cho phép cá nhân được tham gia giao dịch vàng miếng. Cuối cùng là Trung Quốc xoá bỏ từng bước chế độ quản lý xuất nhập khẩu vàng. Từ chỗ đóng kín thị trường vàng Trung Quóc đã từng bước tự do hoá mọi giao dịch và đã gặt hái thành công. Trong khi Ấn Độ theo hướng ngược lại nhưng vẫn chưa thể khiến người dân bớt yêu vàng...

Bài 2: Thị trường vàng Việt Nam và những tồn tại