Gửi bình luận
Những đứa trẻ mà Nguyễn Minh Châu miêu tả qua những trang truyện thật bất hạnh và đáng thương. Chúng là những nạn nhân khổ đau của bi kịch gia đình. Khi gia đình, hai tiếng gọi thân thương của tuổi thơ lẽ ra phải là nơi chúng được sống trong những phút giây hạnh phúc, khi có đủ đầy tình thương yêu, sự bao bọc, chở che của cha, của mẹ. Thì giờ đây, gia đình lại là hiện thân của bão tố, bạo lực. Nơi những con người vẫn đang hành hạ, xâu xé, quần tụ bên nhau bằng sự uất ức, hằn học và chịu đựng.
Hệ quả của tấn bi kịch gia đình đó là những đứa trẻ như thằng Phác. Từ một thằng bé thông minh, nhanh nhẹn, thân thiết với Phùng, đã từng “nép vào sườn tôi ngủ say như chết sau khi nó cặn kẽ giải thích cho tôi nghe cuộc sống của những giống chim trên rừng, trước mùa thu, trước mùa giá rét rất lâu, chúng đã nháo nhác rời tổ xây trên các lùm cây dẻ um tùm để làm những cuộc di cư”. Phác là đứa trẻ thông minh, nhanh nhẹn, am hiểu về biển cả, gió khơi… Vậy mà, cũng đứa trẻ ấy, sau khi Phùng biết câu chuyện gia đình nó, chính Phác đã hằn học, thù ghét, xa lánh anh.
Phác trở thành một chú sói con, tự bao quanh mình một thứ vỏ bọc ghê gớm của sự lầm lì, câm lặng. Thằng bé không cho Phùng lại gần: “Mấy ngày sau thằng Phác đối xử với tôi như một kẻ hoàn toàn xa lạ, như chưa bao giờ trò chuyện, ngủ chung với tôi. Mỗi lúc bắt gặp tôi khoác chiếc máy ảnh đi trên bãi cát, nó vẫn nhìn tôi bằng con mắt âm thầm giấu kín đầy một sự thù ghét - và tôi hiểu rằng tất cả lỗi lầm của tôi chính là ở chỗ tôi đã trót có dịp biết được tất cả mọi việc trong nhà nó, cái thằng trẻ con lạ kỳ nhất trần đời”, “cái chú chó sói con ấy, thì đến là quá quắt, thằng bé thông minh và dễ thương đã hoàn toàn biến thành một đứa trẻ độc ác và mất dạy, nó hét lên trước mặt tôi bằng giọng the thé đầy giận dữ: Hãy cút đi! Cút đi!”...
Cùng với Phác, Nguyễn Minh Châu còn dành những câu văn miêu tả đứa con của người đàn bà hàng chài là người chị gái. Đứa trẻ trạc chừng 14, 15 tuổi. Nhân vật xuất hiện ba lần trong chiều dài thiên truyện. Lần một khi đứa trẻ nhảy xuống chiếc thuyền lao theo mẹ nhưng lại sợ hãi khi bị đóng đinh, ghim chặt bởi tiếng quát của người cha: “Ngồi im đấy, động đậy, tao giết cả chúng mày bây giờ”.
Lần thứ hai, đứa trẻ xuất hiện khi hớt hải đuổi theo thằng Phác. Người chị gái sợ hãi giằng lấy con dao từ tay đứa em trai nhằm giữ cho em thoát khỏi cơn cuồng nộ. Cảnh hai đứa trẻ vật nhau trên bãi cát khiến người kể chuyện là nghệ sĩ Phùng không hiểu chuyện gì đang xảy ra nhưng rồi anh kinh ngạc thì ra chúng đang giành nhau con dao găm sáng loáng. Con dao là hung khí mà đứa em trai mang theo để định tấn công cha nó.
Lần thứ ba đứa trẻ xuất hiện khi ngồi trên chiếc thuyền thúng bên ngoài bờ phá để chờ mẹ ở cửa tòa án. Đứa trẻ lặng lẽ cay đắng chờ mẹ, chia sẻ với mẹ những bất hạnh và chịu đựng mà mẹ chúng đang nếm trải. Đứa trẻ được Nguyễn Minh Châu gọi là “thiếu nữ áo tím”, một người con gái hiếu thuận, hiểu biết: Vừa thấu hiểu cho cha, vừa xót thương cho mẹ, vừa kịp căn ngăn tội ác khủng khiếp của em trai.
Bi kịch gia đình cũng khiến cho chị gái Phác - đứa trẻ với “nhan sắc đang độ trẻ con như đúc từ trời biển trong suốt, nên thơ” mà Phùng vẫn không tin là được “tách ra từ da thịt của một người đàn bà hàng chài xấu xí và đau khổ” trở nên khác với những đứa trẻ cùng trang lứa. Cô bé chững chạc, già trước tuổi, luôn tìm mọi cách để căn ngăn em trai gây ra tội ác với cha mình. Đứa trẻ ấy là hiện thân của sự già dặn, chín chắn, của những chịu đựng thương tổn của tuổi thơ...
Nếu đọc Hai đứa trẻ của Thạch Lam, độc giả ngậm ngùi cho hai chị em Liên, hai mầm cây mọc lên giữa một mảnh đất cọc cằn, thiếu ánh sáng, sinh khí. Ở đó, mỗi ngày tuổi thơ của chúng phải chứng kiến sự lặp lại đến đơn điệu mỏi mòn một nhịp sống buồn tẻ, nơi mà hai đứa trẻ khát khao nhúng mình trong kí ức đã mất bằng việc chờ đoàn tàu đêm đi qua. Còn với Chiếc thuyền ngoài xa, người đọc lại ám ảnh bởi một tuổi thơ con trẻ bị đánh cắp sự hồn nhiên bởi những việc làm của người lớn. Cần làm gì đây để trả về cho những đứa trẻ tâm hồn trong veo, ngây thơ, trong sáng như chính độ tuổi của chúng?
Nhưng hơn hết đằng sau những trang truyện đẫm nước mắt và nỗi xót xa kia, người đọc trân trọng trước tấm lòng của Nguyễn Minh Châu dành cho con người. Có nỗi xúc động nào bằng tình yêu thương mà Phác dành cho mẹ “Ở với ông ngoại, thằng bé sướng hơn ở trên thuyền với bố mẹ. Nhưng hễ rời ra là nó trốn về. Thằng bé tuyên bố với các bác ở xưởng đóng thuyền rằng nó còn có mặt ở dưới biển này thì mẹ nó không bị đánh”. Một đứa trẻ cao chưa đến ngực người lớn nhưng lại tự xác lập cho mình một nhiệm vụ cao cả: Làm vệ sĩ để bảo vệ mẹ trước đòn roi vũ phu của bố. Hẳn đó là đứa trẻ có tính cách mãnh liệt và tình thương bao la dành cho mẹ.
Đọc truyện, người đọc còn xúc động cho tình mẫu tử thiêng liêng. Còn gì khắc khoải hơn cảnh tượng người đàn bà hàng chài ngồi trên bãi cát khóc lóc van xin thằng Phác hãy dừng lại tội ác đối với cha chúng... Những ngón tay của Phác, trước đó đã giằng chiếc thắt lưng để đánh cha, bây giờ lại khẽ sờ trên khuôn mặt khốn khổ của mẹ nó, như cố lau đi giọt nước mắt đã lăn xuống những nốt rỗ chằng chịt. Bàn tay trẻ thơ chỉ dám khẽ sờ lên khuôn mặt mẹ mình vì chỉ sợ sẽ làm nỗi đau của mẹ sưng tấy thêm. Trong bàn tay ấy, chất chứa biết bao yêu thương mà Phác dành cho mẹ nó... Thì ra bên trong sự lầm lì, câm lặng của những đứa trẻ miền biển là tính cách cứng cỏi, là tâm hồn trẻ thơ luôn gồng mình lên chống chọi với thương tổn trong đời nhưng rất giàu tình cảm và cũng yếu đuối như chính trẻ thơ.
Khép trang sách lại, người đọc vẫn còn ám ảnh khôn nguôi về những gương mặt trẻ thơ xuất hiện trong Chiếc thuyền ngoài xa. Nguyễn Minh Châu đem đến cho ta thật nhiều nỗi âu lo day dứt về thân phận những đứa trẻ miền biển. Nhưng ông cũng dành trọn niềm tin yêu của mình cho chúng. Niềm tin yêu mà nếu không phải là một nhà văn chân chính luôn hướng đến con người thì sẽ không bao giờ ông làm được. Bởi lẽ “Nhà văn tồn tại ở trên đời có lẽ trước hết là vì thế: Để làm công việc giống như kẻ nâng giấc cho những người cùng đường, tuyệt lộ, bị cái ác hoặc số phận đen đủi dồn con người ta đến chân tường, những con người cả tâm hồn và thể xác bị hắt hủi và đọa đầy đến ê chề, hoàn toàn mất hết lòng tin vào con người và cuộc đời để bênh vực cho những con người không có ai để bênh vực”... (Nguyễn Minh Châu).
