Gửi bình luận
Khi vào kinh, Phạm Đình Hổ đem theo sách “An Nam chí” và “Ô châu cận lục” dâng lên, vua thưởng cho ông 10 lạng bạc và 5 tấm lụa.
Một thời gian sau, vua Minh Mệnh cho thăng Phạm Đình Hổ làm Thự Tế tửu Quốc Tử Giám ở thành Thăng Long. Ngay lập tức Phạm Đình Hổ đã dâng bản tấu từ chối.
Bản Tấu ngày 28 tháng 12 năm Minh Mệnh thứ 7 (1826) Hàn Lâm viện Thừa chỉ Phạm Đình Hổ trình rằng: “Thần phụng Chỉ thăng làm Thự Tế tửu Quốc Tử Giám, vừa nghe tin báo đã vừa mừng vừa lo. Thần chỉ là anh hàn nho thấp hèn chậm chạp, phong trần lưu lạc, yếu ớt tầm thường, nhờ hưởng thiên ân mà được gia cấp. Trong một tháng 5 lần được triêm ân nên khắc cốt ghi tâm vô cùng xúc động. Duy danh cao vọng trọng được nhiều ưu ái nhưng mỗi lần phụng mệnh đều lo lắng hết sức.
Thần trộm nghĩ Thái học là nơi cửa hiền, Tế tửu là thầy của học giả, vì vậy người đó tất phải như thánh thần. Huống đâu như thần, uyên thâm chưa tới, khoa mục chưa thành, còn đang cố công dốc lòng học hỏi mà vẫn chưa biết sâu hiểu rộng. Thần nay khoác áo đồ nho mà dám lạm lên làm thầy, tư cách còn chưa đáp ứng sự mong mỏi của đám học trò.
Hiện hai vị Tư nghiệp đều là các bậc sĩ lưu túc nho, thần được dự cùng hàng với họ còn cảm thấy hổ thẹn, huống hồ chức Tế tửu là quan đứng đầu trường học, phải tập hợp được kẻ sĩ bốn phương.
Nay thiên hạ vừa mới ổn định, đạo đức thống nhất nhưng phong tục còn bất đồng. Giới sĩ phu từ Linh Giang trở vào Nam khi triều đình cử lệnh thì đều cổ vũ mà rèn đúc nhân tài nhưng giới nho sĩ từ Hoành Sơn trở ra Bắc chẳng cứ bọn khoa mục đỗ đạt vị tất đã phục tùng.
Việc phép tắc cho đến việc quyền thế chưa hẳn đã dung hòa, may mà người có lòng, có danh hiệu để chọn không thiếu. Vậy thần cúi xin thánh thượng xem xét chọn lựa người hiền đức làm khuôn mẫu cho học trò, cốt sao cho học trò được đào tạo bởi nhân đức lớn lao mà tiểu thần cũng tránh được tội không tròn chức trách. Thần mạo muội lo lắng sợ hãi kính cẩn tấu trình”.
Bản Tấu được vua Minh Mệnh phê rằng: “Truyền (ngươi) hãy cố gắng nhận chức, khâm thử”.
 |
| Bản Tấu ngày 28 tháng 12 năm Minh Mệnh thứ 7 (1826) của Phạm Đình Hổ xin từ chối chức Tế tửu Quốc Tử Giám. Nguồn: Trung tâm Lưu trữ quốc gia. |
Có thể thấy vua Minh Mệnh rất phóng khoáng và trọng thực tài, ông sẵn sàng bỏ qua chuyện bằng cấp thứ bậc để chọn Phạm Đình Hổ chỉ là một Tú tài, trong khi chức Tế tửu theo quan chế chỉ dành cho các bậc Trạng nguyên, Tiến sĩ uyên bác.
Sau khi miễn cưỡng nhận chức Tế tửu, được một thời gian ngắn thì Phạm Đình Hổ liên tục cáo bệnh xin nghỉ, vua bèn chấp nhận và để ông giữ chức Hàn lâm viện Thị giảng học sĩ.
Vậy có phải Phạm Đình bị bệnh mà xin thôi chức Tế tửu hay không? Việc này, “Quốc sử di biên” của Phan Thúc Trực ghi: Thự Tế tửu Phạm Đình Hổ xin giải chức. Vua y cho. Hổ là người cương trực, dạy học rất nghiêm khắc.
Lúc học ở Quốc Tử Giám, có một công tử không vâng lời, Hổ rút giày ném vào công tử ấy. Công tử hỏi rằng: Roi dùng làm hình phạt học trò, nay lấy giày mà ném, là nghĩa gì, rồi cầm ngay giày ấy ném lại, và nói: “Không đậu đại khoa thì không đủ làm mô phạm”. Hổ thẹn quá, dâng biểu xin về Bắc thành dưỡng bệnh, vua cho 100 quan tiền.
Những ghi chép trên có thể đúng hoặc chỉ là phỏng đoán. Tuy nhiên có thể nhận thấy Phạm Đình Hổ là người vốn chỉ muốn lấy văn thơ làm lẽ sống, vì vậy cuộc đời ông chủ yếu dành cho việc sáng tác và biên soạn sách hơn là tham gia vào chốn quan trường.
Năm 1832, Phạm Đình Hổ xin về quê dưỡng bệnh, vua chuẩn y và cho mang theo mũ áo đại triều đã cấp. Mấy năm sau Phạm Đình Hổ bị bệnh mất tại quê nhà, vua sai theo lệ cấp tiền tuất và cấp thêm cho 100 quan tiền, 5 tấm lụa, 10 tấm vải.
Ông đã để lại nhiều công trình khảo cứu trước thuật có giá trị trên nhiều lĩnh vực lịch sử, địa lý, văn học như: Lê triều hội điển, Bang giao điển lệ, An Nam chí, Vũ trung tùy bút, Tang thương ngẫu lục…
Sự nghiệp của Phạm Đình Hổ là điều đặc biệt, hoạn lộ không sớm nhưng thăng tiến nhanh, không đỗ đạt cao nhưng nhiều người kính trọng. Ông là người ngang tàng khiến nhiều lần vua Minh Mệnh phải than rằng: “Trẫm ưu đãi Đình Hổ không phải là không hậu, thế mà mới nhậm chức thì liên tiếp cáo ốm mà xin về. Há là vì tuổi già sức yếu mà nguội lạnh với công danh hay không có ý làm quan mà thế chăng?”.
