Gửi bình luận
Trại Trạng nguyên Trương Xán sinh năm 1227 quê ở xã Hoành Bồ, huyện Quảng Trạch, châu Bố Chính (nay là Quảng Trạch - Quảng Bình). Tuy nhiên, chú thích của “Đại Việt sử ký toàn thư” lại ghi “Trương Xán người huyện Tế Giang (lộ Bắc Giang)”.
Có thể do người đỗ Trại Trạng nguyên phải sinh sống từ khu vực Hoan Châu, Diễn Châu (Thanh Hóa - Nghệ An) trở vào nên có thể do nguyên quán của Trương Xán là Tế Giang (Bắc Giang) nhưng đã chuyển vào Hoành Bồ (Quảng Trạch) sinh sống. Ông làm quan đến chức Hàn lâm học sĩ, được một số làng chài lập đền và thờ như Phúc thần chuyên cứu giúp những người đi biển.
Năm Bính Dần (1266) lấy Kinh Trạng nguyên là Trần Cố được sách “Đại Việt lịch triều đăng khoa lục” ghi lại như sau: “Người huyện Thanh Miến, làng Phạm Triều, trú ở huyện Đông Ngạn, làng Phù Chẩn, làm đến chức Thiên chương các Đại học sĩ”. Chính xác ông là người xã Phạm Triền, huyện Thanh Miện, phủ Hạ Hồng (nay là thôn Phạm Lý, xã Ngô Quyền, Thanh Miện - Hải Dương).
Trần Cố làm quan đến chức Hiến sát sứ, và một số nguồn nghiên cứu cho rằng, ông được gả cho Ứng Thụy Công chúa Lê Khuê - con gái của Lý Chiêu Hoàng và Bảo Văn hầu Thiếu sư Lê Phụ Trần, em gái của Thượng vị hầu Lê Tông.
Trại Trạng nguyên Bạch Liêu sinh năm 1236 quê ở làng Yên Xá, huyện Đông Thành, phủ Diễn Châu (nay là xã Mã Thành, Yên Thành – Nghệ An). Nguồn sử liệu cho biết, ông là người thông minh nhớ lâu, đọc sách ngàn dòng một mạch, là vị tổ khai khoa của xứ Nghệ, nhưng không ra làm quan.
Ông ở lại làm môn khách giúp Chiêu Minh Vương Trần Quang Khải trấn Nghệ An. Với tư cách là một quân sư, ông đã giúp Trần Quang Khải thảo ra kế hoạch về tuyển quân và dự trữ lương thực, củng cố biên giới phía Nam (gọi là Biến pháp tam chương) góp phần quan trọng trong việc đánh thắng Nguyên Mông.
Ông được cử theo đoàn sứ bộ sang nhà Nguyên góp phần thiết lập quan hệ ngoại giao hòa hiếu giữa 2 nước. Khi tuổi đã cao, ông về quê mở trường dạy học và bốc thuốc chữa bệnh. Khi mất được vua phong làm Phúc thần, hiệu là Đương Cảnh thành hoàng Đại Vương.
 |
| Nhà thờ Trại Trạng nguyên Bạch Liêu tại quê Mã Thành (Yên Thành - Nghệ An). |
Viết về sự kiện hiếm có ấy, “Đại Nam quốc sử diễn ca” còn ghi lại ấn tượng là: Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa/ Kẻ Kinh, người Trại cũng là tài danh.
Khoa cử nước ta bắt đầu từ thời Lý, nhưng phải đến thời Trần mới định Tam khôi. Cùng với việc lấy mỗi kỳ 2 Trạng nguyên, thì đồng thời cũng lấy 2 Thám hoa như Lê Quý Đôn ghi trong sách “Kiến văn tiểu lục”.
Tuy nhiên khi tra cứu các văn bản lịch sử về 2 khoa thi này, chỉ thấy Bảng nhãn là Chu Hinh, Thám hoa là Trần Uyên (khoa thi năm 1256). Sang khoa thi năm 1266 thì không thấy ghi Bảng nhãn, chỉ có 1 Thám hoa là Hạ Nghi.
Ngoài hai khoa thi kể trên, sau đó từ khoa thi năm Ất Hợi (1275), việc lấy Kinh và Trại Trạng nguyên chấm dứt không bao giờ lặp lại. “Đại Việt sử ký toàn thư” ghi rằng: “Ất Hợi (1275).
Mùa xuân, tháng 2, mở khoa thi chọn học trò. Ban đỗ Trạng nguyên Đào Tiêu, Bảng nhãn (không ghi họ tên), Thám hoa lang Quách Nhẫn, Thái học sinh 27 người, xuất thân có thứ bậc khác nhau. Hai khoa Bính Thìn, Bính Dần trước kia có chia Kinh Trạng nguyên và Trại Trạng nguyên, đến nay lại hợp nhất”.
Kỳ thi năm 1305, ai đỗ Tam khôi sẽ được dẫn ra cửa Long Môn, Phượng Thành đi chơi phố 3 ngày. Trạng nguyên thì bổ Thái học sinh hỏa dũng thủ, sung chức nội thư gia; Bảng nhãn thì bổ chi hậu bạ thư; có mạo sam, sung chức nội lệnh thư gia; Thám hoa thì bổ hiệu thư, có quyền miện và được 2 tư; còn 330 người được lưu học. Cùng năm có chiếu dùng bảy khoa để thi học trò trong nước.
Năm 1314, thi Thái học sinh, ai đỗ cho tước bạ thư lệnh. Năm 1345, thi Thái học sinh, phép thi dùng ám tả cổ văn, kinh nghĩa, thơ phú. Năm 1363 thi học trò, lấy người có văn nghệ vào làm trong quán các.
Năm 1374 thi Tiến sĩ ở điện đình, lấy đỗ Trạng nguyên, Bảng nhãn, Thám hoa, Hoàng giáp, Cập đệ và đồng Cập đệ 44 người, xuất thân theo thứ bậc khác nhau. Năm 1381 thi Thái học sinh. Năm 1384 thi Thái học sinh ở chùa Vạn Phúc, núi Tiên Du.
