Nằm bên dòng thác Tiên Sa, di tích nhà máy thủy điện Cát Cát như một nét chấm phá cho bức tranh khu du lịch bản Cát Cát – một trong những địa điểm du lịch Sa Pa nổi tiếng. Du khách men theo triền thung lũng trên con đường nhỏ dốc đứng từ trên bản xuống khu vực thác sẽ bắt gặp hình ảnh cây cột điện bằng sắt đã cũ kỹ rêu phong, gắn tấm bảng nhỏ với dòng chữ: “Cột điện có từ năm 1925″.
Thủy điện Cát Cát là một trong 2 thủy điện được người Pháp xây dựng đầu tiên ở Sa Pa. Sau gần 100 năm, đến nay, thủy điện Cát Cát vẫn được bảo vệ, lưu giữ để bảo tồn những giá trị về lịch sử cũng như phục vụ du lịch. Do thời điểm này, đường vận chuyển vật liệu, thiết bị từ ga đường sắt Lào Cai lên địa điểm xây dựng rất khó khăn, nên việc thi công phải mất nhiều năm mới hoàn thành. Được biết, vật liệu xây dựng được chuyển từ Pháp sang bằng tàu biển đến cảng Hải Phòng, rồi chuyển bằng tàu hỏa lên Lào Cai.
Theo tư liệu lịch sử, thủy điện Cát Cát có công suất thiết kế ban đầu là 50 kW/h, chủ yếu cung cấp điện cho hệ thống máy điện tín và phục vụ sinh hoạt cho sĩ quan và binh lính Pháp. Đến năm 1953, trong phong trào tiễu phỉ kháng chiến, để tránh bị phá hoại, chính quyền địa phương quyết định chuyển hệ thống máy phát điện về Yên Bái để bảo quản nên công trình ngừng hoạt động.
Đến năm 1960, khi người Ba Lan xây dựng trạm vật lý địa cầu tại huyện Sa Pa đã nghiên cứu hỗ trợ sửa chữa, khôi phục nhà máy thủy điện Cát Cát. Các chuyên gia Ba Lan đã thiết kế và đặt làm một tua-bin máy phát mới bên nước sở tại nâng công suất thủy điện Cát Cát lên 100 kW/h, cung cấp đủ điện cho trạm vât lý địa cầu và một số cơ quan đầu não của Sa Pa thời đó.
Những biệt thự cổ trong khách sạn Công Đoàn
Du lịch Sa Pa, bạn không thể bỏ qua những căn biệt thự Pháp cổ. Trong khuôn viên rộng hơn 2 ha của khách sạn Công Đoàn có 8 tòa nhà được xây dựng theo kiến trúc Pháp, tuy nhiên chỉ có 2 tòa nhà còn giữ được nguyên bản, 3 tòa nhà được phục chế và 3 tòa nhà được xây mới trên nền biệt thự cũ. Các biệt thự được xây dựng từ năm 1937 và năm 1941. Mỗi căn biệt thự có diện tích hơn 200 m2 với chiều cao từ 2 – 3 tầng.
Các căn biệt thự đều được xây dựng nằm trên đường đồng mức, có khuôn viên cây xanh, hoa viên, tường rào đá và tầm nhìn đẹp. Những kiến trúc sư giỏi đã lựa chọn vật liệu đá để xây tường nhà. Mỗi viên đá được kết dính với nhau bằng mật và muối. Ngói lợp, gạch lát nền là loại được sản xuất tại Pháp có nhãn hiệu SATIC. Mặc dù trải qua cả trăm năm dãi dầu, những viên ngói đỏ dẫu không còn tươi, nhưng vẫn bền chắc.