Miếu thờ sự học lâu đời nhất Việt Nam

Rất nhiều năm sau khi biết Thiên Cổ Miếu là nơi thờ sự học đầu tiên và cổ xưa nhất Việt Nam. Các cơ quan chức năng tỉnh Phú Thọ đã lần theo những giả thiết và tìm được tài liệu do người Pháp điều tra về hệ thống đình, đền, miếu mạo còn lưu trữ lại ở Viện Hán – Nôm. Bản điều tra cho thấy toàn miền Bắc và miền Trung có hơn 40 đền thờ các thầy cô giáo và các học trò thời trước Hán, tức từ thời Hùng Vương đến thời An Dương Vương.

Soi lại những chứng tích sót lại trong Thiên Cổ Miếu và đặc biệt từ cuốn ngọc phả, các nhà nghiên cứu và các nhà khảo cổ đã tìm thấy danh sách 18 thầy giáo thời Hùng Vương. Đây là lực lượng tạo ra hiền tài cho các vua Hùng và nhà nước Văn Lang xưa.

Trong danh sách đó, nổi bật có thầy Lý Đường Hiên, thời Hùng Vương thứ 6 dạy học ở Yên Vĩ, huyện Hoài Nam, phủ Ứng Thiên, đạo Sơn Nam (nay là Ứng Hòa – Hà Nội). Người thứ hai là thầy Lỗ Công, thời Hùng Vương thứ 9 là cháu ngoại vua Hùng Định Vương dạy học tại Kinh đô Văn Lang.

Theo tìm hiểu của Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn - Bảo tàng Hùng Vương: “Cho đến nay vẫn còn những đền thờ của các thầy giáo và học trò của họ ở khắp miền Bắc. Ví như đền thờ Hải Đường tiên sinh ở huyện Đông Yên, phủ Khoái Châu; đền thờ Trương Sơn Nhạc, học trò thầy Lỗ Đường tiên sinh ở Thuận Thành (Bắc Ninh)”.

Hai ngôi mộ của vợ chồng Vũ Thê Lang.

Cũng theo ông Tuấn, Thiên Cổ Miếu xưa kia gần như là một “miếu chủ” thờ người thầy giáo tài đức nhất ở Kinh đô Văn Lang. Ngày nay, ý nghĩa đó đang được khơi dậy khi nhiều người coi đây là chốn về thể hiện sự tôn sư trọng đạo.

Dù rất nhiều tài liệu quý về Thiên Cổ Miếu đã bị mất mát nhưng vẫn có những bằng chứng thuyết phục chứng minh sự tồn tại lâu đời của cổ miếu này.

Từ cuốn ngọc phả và sắc phong đó, người ta phát hiện chính giữa ban thờ Thiên Cổ Miếu là hai ngôi mộ của vợ chồng thầy giáo Vũ Thê Lang – Nguyễn Thị Thục. Một số cuộc họp bàn muốn khai quật hai mộ cổ này, nhưng theo ông Cáp là có nhiều sự kiện lạ xảy ra nên không ai dám kinh động đến người thiên cổ nữa.

Hai cây di sản quý

Theo quan sát của chúng tôi, trước Thiên Cổ Miếu có hai cây cổ thụ rất đẹp mắt. Được biết đây là hai cây táu nghìn năm tuổi đã được Hội bảo vệ thiên nhiên và môi trường Việt Nam công nhận là cây di sản năm 2012.

Lạ nhất là cây táu phía tay phải miếu cho hoa màu vàng, cây phía tay trái cho hoa màu trắng.

Cây táu nghìn năm được công nhận cây di sản.

Theo thông tin từ UBND xã Trưng Vương, trong số các cây di sản được công nhận ở nước ta thì 2 cây táu ở Thiên Cổ Miếu được đánh giá là có tuổi đời lâu năm nhất. Ngoài ra còn có cây Da Bò (Xoan đào) ở ngoài lăng mộ của 3 con trai thầy giáo Vũ Thê Lang cũng được công nhận là cây di sản. 3 cây cổ thụ cũng là chứng tích chứng minh sự tồn tại thật sự của cổ miếu.

Do thời gian quá lâu nên Thiên Cổ Miếu chỉ còn giữ lại được một số cổ vật thời Tự Đức năm thứ nhất gồm hoành phi và câu đối. Ngoài ra, một số đồ thờ cúng như tượng vợ chồng Vũ Thê Lang, hai công chúa Tiên Dung và Ngọc Hoa cũng thoát khỏi trận hỏa hoạn năm nào.

“Ngoài sắc phong ngọc phả thì Thiên Cổ Miếu còn giữ lại được một số cổ vật quý. Đặc biệt, là hai câu đối bằng chữ Hán viết trên gỗ mộc dài với dòng chữ: Hùng Lĩnh trung chi thắng tích/Nam thiên chích khí linh từ. Ngôi đền cổ thờ những người dạy học chứng tỏ cho truyền thống giáo dục của một đất nước nghìn năm văn hiến”, Tiến sĩ Nguyễn Anh Tuấn.